Muzeum Dzieduszyckich w pałacu w Zarzeczu

Muzeum zostało uroczyście poświęcone przez arcybiskupa Józef Michalika. Na przełomie XVIII i XIX wieku Zarzecze niedaleko Przeworska było wioską. Magdalena z Dzieduszyckich Morska urzeczona 200-letnimi dębami i bodaj największym dziś w Polsce platanem postanowiła założyć tu wiejską rezydencję.

Architekt Christian Aigner i rysownik Józef Tabaczyński stworzyli projekt. Budowę rozpoczęto w 1817 r. 4 lutego 1819 r. Magdalena wydała pierwszy bal. Po upadku powstania listopadowego jednak wycofała się z życia towarzyskiego‚ a otworzyła bramy emigrantom z Królestwa Polskiego. Zmarła w 1847 r. Gdy majątek odziedziczył jej bratanek, 22-letni Włodzimierz Dzieduszycki, rozwinął tu szeroką działalność społeczną i kulturalną.

2 kwietnia 1848 r. w obecności miejscowego proboszcza‚ urzędników dworskich i włościan podarł tablice powinności pańszczyźnianych‚ co chłopi przyjęli z wdzięcznością.

Powstanie styczniowe popierał, nie szczędząc pieniędzy. W swych majątkach fundował szkoły. Budował i kościoły, i cerkwie i w ten sposób uniknął waśni na tle religijnym. Dzięki niemu w Galicji powstały szkoły rękodzielnicze‚ zawodowe. Propagował przemysł domowy i sztukę ludową.

W 1847 r. pomógł Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich, udzielając pożyczki na drukarnię. Ufundował we Lwowie Muzeum Przyrodnicze. A w 1893 r. powołał ordynację puturzecko-zarzecką, obowiązkiem której było jego utrzymanie. Bibliotekę ojca powiększył do ok. 30 tys. wolumenów i pałacu przy ul. Kurkowej we Lwowie udostępnił czytelnikom. Dzięki jego pomocy wykształcenie zdobył m.in. Adam Chmielowski i poeta Wincenty Pol.

W latach 1918 – 1944 ordynacje prowadził czwarty ostatni ordynat Włodzimierz Junior żonaty z Wandą Sapieżanką‚ który z trzynaściorgiem dzieci mieszkał w Zarzeczu. W czasie okupacji w latach 1939-44 dał schronienie ok. 70 osobom. Prowadzono tu też tajne nauczanie.

W listopadzie 1944 r. władze komunistyczne wyrzuciły z pałacu rodzinę Dzieduszyckich, pozwalając im zabrać część rzeczy osobistych. Od ostatecznej ruiny uchronili pałac mieszkańcy Zarzecza.

Wójt Wiesław Kubicki wraz z wojewódzkim konserwatorem zabytków przy finansowym wsparciu ministra kultury doprowadził pałac w drugiej połowie lat 80. niemal do pierwotnego stanu. Nie było w nim jednak żadnego wyposażenia.

W 1999 r. w Warszawie odbył się zjazd rodzinny‚ który reaktywował Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu SAS założony w 1907 r. we Lwowie. Rodzina zdecydowała, że rezygnuje z dochodzenia praw własności do pałacu w Zarzeczu, nawet jeśli zostanie uchwalona ustawa o reprywatyzacji, pod warunkiem‚ że służyć będzie polskiej kulturze.

23 lutego 2007 r. podpisany został akt notarialny – trójstronne porozumienie pomiędzy właścicielem pałacu i parku – gminą Zarzecze‚ Związkiem Rodowym Dzieduszyckich i starostwem jarosławskim‚ na mocy którego utworzone zostało w pałacu Muzeum Dzieduszyckich jako Oddział Muzeum w Jarosławiu oraz Ośrodek Spotkań Międzynarodowych i Krajowych.

ZRD zobowiązał się m.in. do dostarczenia projektu adaptacji pałacu i oficyny na muzeum i ośrodek spotkań oraz założeń działania archiwum. Ponadto do dostarczenia portretów‚ fotografii postaci rodu Dzieduszyckich‚ które zapisały się w historii, a także drzewa genealogicznego od XV do XX wieku, dokumentów i opisów siedzib rodziny z linii poturzycko-zarzeckiej. Związek zrezygnował z ubiegania się o zwrot przedmiotów zabranych bezprawnie przez władze PRL i wywiezionych do Muzeum w Jarosławiu – mebli‚ obrazów‚ luster‚ żyrandoli – pod warunkiem‚ że w dobrym stanie powrócą na stałe do pałacu w Zarzeczu i stanowić będą muzealia Muzeum Dzieduszyckich.