Zwyczaje karnawałowe. Komu i czemu służy karnawał?

Wywiad z archiwum "Rzeczpospolitej"

Komu i czemu służy karnawał?

JERZY S. WASILEWSKI:

Zabawa karnawałowa to uświęcony przez tradycję radosny protest przeciwko formom, które stworzyły człowieka. Każdy z nas nosi na co dzień gorset kultury, ale zarazem buntuje się przeciw presji społecznej, ideologicznej czy religijnej.

W dawnych społeczeństwach wszyscy znali swoje miejsce, ale od czasu do czasu mieli możliwość wyzwolenia się z tych rygorów i napięcia towarzyszącego walce o byt. W kalendarzu kultury chrześcijańskiej też jest taki okres, okres karnawału, w którym można się wyszaleć, zanim trzeba będzie zacisnąć pasa w czasie postu. To taka walka brzucha z paskiem, materii z duchem, przyziemności ze wzniosłością.

Bawimy się tak, jak żyjemy?

Niemcy jako społeczeństwo o wysokiej świadomości obywatelskiej i politycznej prowadzą na co dzień poważny dyskurs polityczny. Raz w roku robią więc z papier maché kukły znanych polityków, w tym kanclerza. Śmieją się z nich i przywalają im w różny sposób.

Zupełnie inaczej wygląda karnawał brazylijski. Tam ludzie żyją marzeniem, żeby na parę nocy w roku wyrwać się z biedy, która ich otacza, i stać się kimś innym. Strój karnawałowy w Brazylii nie bez powodu nazywa się "fantasia". Dla Niemca nawet najbardziej wyszukany ubiór z cekinami nie jest przedmiotem marzeń. Prawdziwa zabawa karnawałowa musi wyrastać z realnego życia. Jest niepoważnym dopełnieniem i zarazem zaprzeczeniem codziennej powagi.

Czy dlatego zakładamy maski i przebieramy się za piratów?

Tak, bo pirat to przecież symbol anarchii w miejsce hierarchii. Maskarady wyrażają dziecinną pokusę wyrwania się ze społeczeństwa. Co więcej, pozwalają na powrót do idealnego, wyobrażonego stanu wspólnoty, w której wszyscy są równi. Podczas dawnego karnawału weneckiego wszyscy byli ubrani jednakowo, nosili czarne opończe i białe maski. Doża wyglądał tak samo jak biedak, starzec jak młodzieniec.

Karnawał to nie tylko anarchia, ale także świat na opak. Przykładem są przebierańcy wędrujący po polskich wsiach - kominiarz, który ma oczyścić komin, zasmoli całą kuchnię, lekarz zaszkodzi pacjentowi, a szklarz stłucze szybę.

Najlepiej bawią się Włosi i Brazylijczycy?

Takie są stereotypy. Ale nawet w krajach muzułmańskich czy azjatyckich odbywają się na przykład pełne radości muzyczne korowody. Szukając dobrej zabawy, nie musi się myśleć zaraz o Brazylii czy Włoszech.

Zaskoczeniem z tego punktu widzenia, nie tylko w czasie karnawału, jest Anglia, zwłaszcza plebejska. W miasteczkach i wsiach dzieją się najróżniejsze błazeństwa, pojedynki dwóch sąsiadujących ze sobą miejscowości czy zawody w turlaniu beczek.

Wszędzie na Wyspach jest ogromnie dużo małych, lokalnych świąt, podczas których przejawia się podstawowa karnawałowa wartość - równościowa wspólnota związana z porzuceniem hierarchii i codziennych ról szanowanych obywateli. W Londynie odbywa się też Notting Hill Carnival, egzotyczne, wielokulturowe święto zainicjowane przez przybyszów z Karaibów.

A co dla klas wyższych?

Na przykład bale organizowane przez każdy z college'ów w Cambridge. Wszyscy przybywają w pełnej gali, ale zawsze pojawi się ekscentryczny profesor, który do smokinga założy sandały i czerwone skarpetki - zna przyjęte formy i je szanuje, ale umie w inteligentny sposób pokazać, że nie jest ich niewolnikiem.

W jaki sposób uwalniają się spod presji i rygorów Polacy?

Rzecz w tym, że my nie mamy za bardzo od czego się wyzwalać. W Polsce niezbyt wierzy się w obowiązki i nie traktuje rzeczywistości serio. To nie jest dobra pożywka dla zabawy, która ma polegać na tym, że śmiejemy się z tego, co na co dzień traktujemy z powagą.

Nie musimy odreagowywać nadmiaru dyscypliny jak Niemcy. Ale też nie umiemy marzyć jak Brazylijczycy. Do tego nie potrafimy zorganizować dobrej zabawy.

Ale przecież najrozmaitsze bale odbywają się jak kraj długi i szeroki

.