Partyjni nafciarze

Najazd PiS na Orlen to ilustracja zjawiska znanego od momentu, gdy powstała ta firma. Politycy odbijają sobie nawzajem Płock, bo orlenowskie dystrybutory to gwarancja pieniędzy i wpływów.

Wojciech Jasiński od dłuższego czasu chciał zarobić duże pieniądze. Bogaty czuł się tylko raz – gdy pod koniec lat 80. wrócił z saksów w Ameryce z grubym plikiem dolarów.

Na początku lat 90. związał się politycznie z braćmi Kaczyńskimi, z czego przez lata pieniędzy nie było. Ale Jasiński wierzył i trwał. W ostatnich latach on – dawny działacz PZPR – chodził na smoleńskie miesięcznice, niepodległościowe marsze i okolicznościowe msze u boku Jarosława Kaczyńskiego. Cierpliwie czekał na okazję, by zarobić na swej wierności. Wreszcie się doczekał. Po wygranych przez PiS wyborach, dzięki osobistej decyzji Kaczyńskiego, został szefem najważniejszej państwowej spółki, mimo że nigdy nie pracował w prawdziwym biznesie.

Pierwsze poważne pieniądze zarobi także były rzecznik PiS Marcin Mastalerek. To kariera typowego działacza partyjnego – młodzieżówka PiS, potem podczepianie się pod wpływowych polityków i dzięki temu awans do partyjnej centrali. Choć podpadł Kaczyńskiemu w ubiegłorocznej kampanii wyborczej – za krnąbrność został usunięty z list i stracił mandat posła – to prezes nie da mu zginąć. 32-latek został właśnie dyrektorem ds. komunikacji korporacyjnej Orlenu, czyli propagandowego ramienia Jasińskiego.

Choć Kaczyński wyznacza nowe standardy, osadzając na paliwowym tronie członka Komitetu Politycznego PiS, a na dyrektorskim taborecie swego byłego rzecznika, to postępuje zgodnie z logiką, którą do perfekcji opanowali jego poprzednicy. Odkąd w 1999 r. z połączenia CPN z Petrochemią Płock powstał Orlen, partyjni liderzy zawsze trzymali na nim ręce.

Problem nie tylko w tym, że PiS zapowiadał ucięcie nepotycznych praktyk – to retoryka właściwa opozycji, po której wiele zazwyczaj nie zostaje, gdy władza zostaje zdobyta. Większy problem jest taki, że Kaczyński nie wyciągnął z tej partyjnej przeszłości Orlenu wniosków. A polityczne sterowanie rafinerią zazwyczaj kończyło się skandalami.

Pierwszy prezes Orlenu Andrzej Modrzejewski, powołany za rządów centroprawicowej koalicji AWS–UW, poległ właśnie w efekcie ogromnej afery. Gdy jesienią 2001 r. wybory wygrało konkurencyjne SLD, nowy premier Leszek Miller chciał mieć swego człowieka od dystrybutorów.

Modrzejewski petrozłotówkami z kasy Orlenu finansował polityczne przedsięwzięcia, na których zależało AWS, choćby Telewizję Puls, która okazała się porażką. Nie za to jednak go odwołano. Ludzie Millera sięgnęli po fortel, który doprowadził do wybuchu skandalu, zwanego potem aferą Orlenu. Na początku lutego 2002 r. UOP zatrzymał Modrzejewskiego pod pretekstem ujawnienia w 1998 r. poufnych informacji biznesowych.

Tak naprawdę chodziło o znalezienie powodu, by pozbyć się prezesa i zablokować kontrakt, który nowa władza uważała za podejrzany.

W 2006 r. Modrzejewski został oczyszczony z zarzutu przeciekowego. Sądy skazały za to tych, którzy go ścigali – ówczesnego szefa UOP Zbigniewa Siemiątkowskiego oraz kierującego operacją płk. Ryszarda Bieszyńskiego. Spisek i intryga to nie są w tej sprawie słowa na wyrost – mówiła sędzia, ogłaszając w kwietniu 2013 r. prawomocny wyrok.

Afera Orlenu to była bomba z opóźnionym zapłonem, ujrzała światło dziennie dopiero w 2004 r. Wcześniej lewica zdążyła zainstalować w koncernie własnych ludzi. Prezesem po Modrzejewskim został Zbigniew Wróbel, człowiek ówczesnego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Zasłynął trzema rzeczami – kupił stacje w Niemczech, dawał zarobić zaprzyjaźnionym firmom, a na okładce katalogu z prezentami dla klientów umieścił zdjęcie swojej córki.

Wróbel odszedł po dobroci właśnie wówczas, gdy wybuchła afera Orlenu. Stało się to wiosną 2004 r., kiedy została złamana zmowa milczenia decydentów SLD o ich naftowych interesach. Zepchnięty na boczny tor były minister Wiesław Kaczmarek opowiedział w „Gazecie Wyborczej" o paliwowych grzechach władzy, począwszy od intrygi wymierzonej w Modrzejewskiego. Finałem była komisja śledcza, która dobiła SLD i Millera, bo ujawniła kolejne patologie ich rządów, w tym zabiegi Jana Kulczyka, powołującego się na patronat Aleksandra Kwaśniewskiego, o dopuszczenie Rosjan do prywatyzacji polskich koncernów paliwowych.

W tej sytuacji prezesura Orlenu stała się obiektem kabaretowych rozgrywek w obozie upadającej władzy. Przez niespełna trzy tygodnie koncernem kierował człowiek Kulczyka – Jacek Walczykowski, wybrany mimo sprzeciwu rządu. Chciał za to 7 mln zł odprawy, ale ostatecznie nie dostał nic.

Uspokojenie przyszło dzięki innemu menedżerowi, znów bliskiemu prezydentowi Kwaśniewskiemu. Jesienią 2004 r. prezesurę Orlenu przejął Igor Chalupec, który wcześniej był wiceprezesem banku Pekao SA i wiceministrem finansów. Pod jego kierownictwem Orlen przeprowadził jedną z najbardziej kontrowersyjnych operacji politycznych – w 2006 r. przejął kontrolę nad litewską rafinerią Mażeikiu Nafta. Inwestycja była traktowana przez rządzący już wówczas PiS jako utarcie nosa Rosjanom, bo oni także mieli chrapkę na Możejki. Dlatego też Chalupec – choć z nadania SLD – zachował fotel prezesa Orlenu aż do stycznia 2007 r. Nowy prezydent Lech Kaczyński bronił go jak niepodległości.

Dziś widać, że Możejki to było Pyrrusowe zwycięstwo, które kosztowało Orlen kilka miliardów dolarów. Po przegranej Rosjanie, główni dostawcy surowca do rafinerii, zakręcili kurek, przekonując, że mają kłopoty techniczne. Ropę trzeba więc dostarczać statkami, co drastycznie podnosi koszty. Także władze w Wilnie, niechętne Polsce, rzucały Orlenowi kłody pod nogi. Dziś inwestycja jest nic niewarta. Nawet nie ma chętnych na okazyjny odkup Możejek.

Na początku 2007 r. w PiS panował jednak entuzjazm, że udało się wykiwać Moskwę. Chalupcowi podziękowano z honorami, a prezesura trafiła znów w polityczne ręce. Szefem Orlenu został Piotr Kownacki, późniejszy szef Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Gdy PiS przegrał wybory, Kownacki musiał się spakować. Na początku 2008 r., po wygranej w konkursie, ster Orlenu przejął Wojciech Heydel, menedżer z dużym doświadczeniem w branży paliwowej. Ale w obejmującej władzę Platformie panowało przekonanie, że to kandydat przejściowy – nie był jasno politycznie związany z nową władzą, bo do zarządu Orlenu na stanowisko wiceprezesa trafił już w 2004 r.