Międzynarodowy Trybunał Karny rozpoczął już dochodzenie, czy doszło do zbrodni wojennych, a Ukraina również powołała zespół, który ma zebrać dowody w tej sprawie.
Co to jest zbrodnia wojenna?
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża ocenił, że "nawet wojna ma swoje zasady".
Są one zawarte Konwencjach genewskich oraz w szeregu innych praw i umów międzynarodowych. Dotyczą m.in. zakazu atakowania ludności cywilnej i niezbędnej dla cywilów infrastruktury.
Niektóre rodzaje broni są zakazane ze względu na masowe lub potworne cierpienie, jakie powodują - np. miny przeciwpiechotne czy broń chemiczna i biologiczna.
Należy zapewnić opiekę chorym i rannym - w tym rannym żołnierzom, którzy mają prawa jeńców wojennych. Poważne przestępstwa, takie jak morderstwa, gwałty czy masowe prześladowania grup społecznych, określa się mianem "zbrodni przeciwko ludzkości".
Czytaj więcej
Niemcy mają wydalić z Berlina czterdziestu rosyjskich dyplomatów w związku z mordem ludności cywilnej w Buczy na przedmieściach Kijowa.
Co to jest ludobójstwo?
W prawie międzynarodowym ludobójstwo definiuje się jako celowe zabijanie ludzi z określonej grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, z zamiarem zniszczenia tej grupy - w całości lub w części.
W związku z tym ludobójstwo jest szczególną zbrodnią wojenną, która jest czymś więcej niż tylko bezprawnym zabijaniem cywilów. Prawo wymaga udowodnienia zamiaru zniszczenia grupy. Rzeź w Rwandzie w 1994 r., w której zginęło około 800 tys. osób, doprowadziła później do oskarżeń o ludobójstwo.
Jakie zarzuty dotyczące zbrodni wojennych pojawiły się na Ukrainie?
Śledczy i dziennikarze znaleźli dowody świadczące o celowym zabijaniu cywilów w Buczy, mieście położonym na obrzeżach Kijowa, oraz w innych pobliskich miejscowościach.
Siły ukraińskie poinformowały o znalezieniu masowych grobów i dowodów na to, że cywile zostali zastrzeleni po związaniu im stóp i rąk.
W zeszłym tygodniu amerykański sekretarz stanu Antony Blinken powiedział, że Rosja "zniszczyła budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, infrastrukturę krytyczną, pojazdy cywilne, centra handlowe i karetki pogotowia" - działania, które według USA stanowią zbrodnie wojenne.
Czytaj więcej
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenskij powiedział w poniedziałek, że trudniej jest negocjować z Rosją, odkąd Ukraina dowiedziała się o skali okrucieństw dokonywanych przez rosyjskie wojska na Ukrainie.
Przeprowadzone w marcu rosyjskie uderzenie na teatr w Mariupolu okazało się pierwszym potwierdzonym miejscem masowego mordu. Na zewnątrz budynku gigantycznymi literami wypisano słowo "dzieci". Ukraina wcześniej nazwała rosyjski atak lotniczy na szpital w Mariupolu zbrodnią wojenną.
Pojawia się również coraz więcej dowodów na to, że bomby kasetowe - amunicja, która rozdziela się na wiele odłamków - trafiły w cywilne dzielnice Charkowa.
W jaki sposób można ścigać podejrzanych o zbrodnie wojenne?
Od czasów II wojny światowej istniało szereg sądów - w tym trybunał badający zbrodnie wojenne podczas rozpadu Jugosławii. Obecnie Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) i Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) stoją na straży zasad prowadzenia wojny.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) rozstrzyga spory między państwami, ale nie może ścigać osób fizycznych. Ukraina wszczęła sprawę przeciwko Rosji. Jeśli MTS wydałby orzeczenie przeciwko Rosji, Rada Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ) byłaby odpowiedzialna za jego wykonanie.
Czytaj więcej
Austriacki minister spraw zagranicznych Alexander Schallenberg powiedział, że jego kraj nie popiera zakazu importu rosyjskiego gazu jako części nowego pakietu sankcji UE przeciwko Moskwie, w związku z doniesieniami o okrucieństwach popełnianych przez rosyjskich żołnierzy na Ukrainie.
Jednak Rosja - jeden z pięciu stałych członków Rady - mogłaby zawetować każdą propozycję.
Międzynarodowy Trybunał Karny prowadzi dochodzenia i oskarża poszczególnych zbrodniarzy wojennych, którzy nie zostali postawieni przed sądami państwowymi. Jest to stały, nowoczesny następca Norymbergi, w której w 1945 roku osądzono najważniejszych przywódców nazistowskich.
Czy MTK może ścigać przestępstwa na Ukrainie?
Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego Karim Ahmad Khan uważa, że istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że na Ukrainie popełniono zbrodnie wojenne. Śledczy przeanalizują zarzuty sięgające aż do 2013 roku, przed rosyjską aneksją Krymu.
Jeśli pojawia się dowody, prokurator zwróci się do sędziów MTK o wydanie nakazów aresztowania w celu postawienia poszczególnych osób przed sądem w Hadze.
Jego uprawnienia są jednak ograniczone w praktyce. Trybunał nie ma własnych sił, więc w kwestii aresztowania podejrzanych polega na poszczególnych państwach.
Rosja nie jest członkiem trybunału - wystąpiła z niego w 2016 roku, a prezydent Putin nie wyda żadnych podejrzanych. Gdyby podejrzany udał się do innego kraju, mógłby zostać aresztowany.
Czy prezydent Putin, generałowie lub inni przywódcy mogliby zostać oskarżeni?
O wiele łatwiej jest przypisać zbrodnię wojenną żołnierzowi, który ją popełnia, niż przywódcy, który ją nakazał.
Hugh Williamson z Human Rights Watch, ekspert w zakresie zbierania dowodów zbrodni wojennych, twierdzi, że istnieją dowody na zbiorowe egzekucje i inne poważne przestępstwa dokonane przez Rosjan.
Czytaj więcej
Minister obrony Ukrainy Ołeksij Reznikow oskarżył wojska rosyjskie o masakrę ludności cywilnej w mieście Bucza, gdzie - jak podają ukraińskie media - znaleziono aż 340 ciał.
Dodaje, że ustalenie "łańcucha dowodzenia" jest bardzo ważne dla wszelkich przyszłych procesów - także w przypadku, gdy przywódca zezwolił na okrucieństwo lub przymknął na nie oko.
MTK może również ścigać przestępstwo "prowadzenia wojny agresywnej". Jest to przestępstwo polegające na nieuzasadnionej inwazji lub konflikcie, wykraczające poza uzasadnione działania wojskowe w obronie własnej.
Teoretycznie Rada Bezpieczeństwa ONZ mogłaby zwrócić się do MTK o zbadanie tego przestępstwa. Ale i w tym przypadku Rosja mogłaby zgłosić weto.
