Celem badania jest zwiększenie zaufania odbiorców do sprawozdania finansowego. Audytor osiąga ten cel, wyrażając w sprawozdaniu finansowym swoją opinię. O biegłych rewidentach w ostatnich latach mówi się coraz więcej, ale nadal gros osób nie wie, jakie są rodzaje opinii, jak należy je czytać i na co warto zwracać uwagę.
Pokutuje też wiele mitów dotyczących chociażby odpowiedzialności za przygotowanie sprawozdania finansowego. Jest ono sporządzane przez zarząd danej jednostki i to on odpowiada za jego zawartość.
Praca audytora pod lupą
Potocznie zwykło się używać słowa „audyt" w każdej sytuacji, gdy mowa jest o sprawdzaniu czy weryfikacji danego obszaru pod kątem jego zgodności z określonymi kryteriami.
– W odniesieniu do informacji finansowych słowo „audyt" oznacza po prostu badanie, a to jest usługą precyzyjnie zdefiniowaną w przepisach prawa i standardach badania. Inną usługą w zakresie weryfikacji informacji finansowych wykonywaną często przez biegłych rewidentów jest przegląd – komentuje Justyna Zań, partner w dziale instytucji finansowych w KPMG w Polsce. Dodaje, że warto umieć rozróżnić te dwie usługi i zrozumieć, na czym dokładnie polegają. Najprościej rzecz ujmując, różnica tkwi w poziomie zapewnienia, jakiego biegły rewident udziela, wykonując daną usługę. To z kolei ma związek z liczbą i rodzajem wykonywanych procedur. Warto odnotować, że podczas wykonywania badania biegły rewident skupia się na szczegółowym (choć nadal wyrywkowym, opartym na tzw. próbkowaniu) sprawdzaniu wykazanych danych finansowych, przelicza je, porównuje, szacuje, pyta, dokonuje inspekcji, obserwuje, a także ocenia i testuje system kontroli wewnętrznej.
Z kolei przegląd polega głównie na zrozumieniu procesu przygotowania sprawozdania finansowego, wykonaniu procedur analitycznych, kierowaniu zapytań do odpowiednich osób i rozważaniu uzyskanych odpowiedzi w świetle znanych biegłemu okoliczności. – Skutkuje to innym poziomem zapewnienia, jakiego biegły rewident udziela. Przy badaniu poziom ten jest wyższy niż przy przeglądzie – reasumuje ekspertka KPMG.
Jaką opinię może wydać biegły
Zgodnie z obowiązującymi standardami biegły rewident może sformułować opinię bez modyfikacji, kolokwialnie mówiąc „czystą", oraz zmodyfikowaną. Gdy nie ma zastrzeżeń do sprawozdania finansowego, czyli w przypadku gdy jest ono prawidłowe i rzetelne, może zawrzeć tzw. akapit objaśniający lub dotyczący innej sprawy.
– W tym miejscu należy podkreślić, że kwestia, na którą biegły zwraca uwagę, nie może być błędem czy nieprawidłowością, nie może to być „ukryte zastrzeżenie". Może to być podkreślenie wagi informacji zawartej w sprawozdaniu, np. wpływ jakiegoś zdarzenia gospodarczego na wynik, który jest istotny z punktu widzenia interesariuszy sprawozdania, np. gdy wystąpił bardzo istotny zysk, ale był efektem zdarzenia jednorazowego – komentuje Mariusz Kuciński, partner PKF Consult. Dodaje, że występują trzy rodzaje modyfikacji opinii: z zastrzeżeniem, negatywna oraz odstąpienie od wydania opinii. Opinię z zastrzeżeniem audytor wydaje, gdy znajdzie istotne błędy, które jednak nie mają „rozległego" wpływu na sprawozdanie finansowe.
– Oznacza to, że zidentyfikowana nieprawidłowość/nieprawidłowości o istotnej wartości dotyczy jednej lub kilku pozycji, ale nie rozciąga się na całe sprawozdanie – mówi ekspert PKF Consult.
Natomiast gdy nieprawidłowości są jednocześnie istotne oraz ich wpływ na sprawozdanie finansowe jest rozległy, dotyczą wielu pozycji w bilansie, rachunku zysków i strat i innych elementach, wówczas audytor wydaje opinię negatywną.
Konkurs dla startupów i innowacyjnych firm
Z kolei gdy skala niepewności jest bardzo duża, a biegły rewident nie jest w stanie na podstawie zebranych dowodów ocenić szeregu istotnych elementów sprawozdania, może być zmuszony do odstąpienia od wyrażenia opinii.
Najczęstszym powodem takiej sytuacji jest trudność w ocenie założenia kontynuacji działalności przez badaną spółkę. Z sytuacją odstąpienia od wydania opinii spotykamy się w praktyce rzadko. Kiedy biegły rewident nie jest w stanie uzyskać odpowiednich danych? Dzieje się to na przykład na skutek tego, że zarząd nie przedstawił mu informacji lub dokumentów umożliwiających ocenę lub sam takich dokumentów nie posiada (na przykład gdy nie dokonał i nie posiada testu na utratę wartości istotnych aktywów).
Jak wygląda rynek
Zarówno opinia bez zastrzeżeń, jak i opinia z zastrzeżeniem mogą być poszerzone o dodatkowe objaśnienia i uzupełnienia.
Eksperci podkreślają, że zastrzeżenia będące podstawą wyrażenia przez audytora opinii zmodyfikowanej muszą być jasno i zrozumiale opisane w wyodrębnionej części sprawozdania z badania, a rodzaj wydanej zmodyfikowanej opinii (z zastrzeżeniem, negatywnej, odmowy) wskazany w treści nagłówka otwierającego akapit z opinią.
W Polsce działa obecnie około 3,1 tys. aktywnych biegłych rewidentów. Szacuje sią, że łączne przychody firm audytorskich działających w naszym kraju wyniosły w zeszłym roku ponad 3,1 mld zł i były o około 7 proc. wyższe niż rok wcześniej.
Piotr Sokołowski partner w dziale audytu Deloitte
Biegły rewident może zbadać sprawozdanie finansowe lub przeprowadzić jego przegląd. Zarówno badanie, jak i przegląd stanowią „czynności rewizji finansowej", ale już same nazwy tych czynności sugerują ich znaczącą odmienność. Badanie to coś znacznie więcej niż przegląd. Przegląd nie jest zaprojektowany tak, aby uzyskać racjonalną pewność, że informacje finansowe nie zawierają istotnych zniekształceń. Innymi słowy nie dostarcza podstawy do wyrażenia opinii, czy informacje finansowe przekazują rzetelny i jasny obraz. W zasadzie przegląd polega na kierowaniu zapytań do osób odpowiedzialnych za kwestie finansowe i księgowe oraz na przeprowadzaniu procedur głównie analitycznych. Usługa przeglądu jest ukierunkowana głównie na sprawozdania śródroczne (tj. kwartalne czy półroczne), których sporządzenie z reguły wymagane jest w określonych przypadkach, np. w stosunku do spółek notowanych na giełdzie. Stąd też uzasadnienie do zastosowania w takich przypadkach usług przeglądu, głównie z uwagi na niższe koszty i czasochłonność w porównaniu z badaniem sprawozdania finansowego. W wyniku badania biegły zapewnia, że sprawozdanie nie wprowadza w błąd. Zapewnienie to nie jest zapewnieniem absolutnym, ponieważ biegły nie jest w stanie przeprowadzić badania pełnego, a więc zweryfikować wszystkich transakcji, jakie wystąpiły w danym okresie i miały wpływ na sprawozdanie finansowe.
Jarosław Dac partner w dziale audytu w EY
Efektem pracy biegłego rewidenta jest sprawozdanie z badania. Jeżeli zdaniem audytora sprawozdanie finansowe – jako całość, we wszystkich istotnych aspektach – przedstawia jasny i rzetelny obraz sytuacji finansowej i wyników działalności spółki, to wydaje on opinię bez zastrzeżeń. Innymi słowy, brak zastrzeżeń oznacza, że audytor nie stwierdził istotnych zniekształceń w sprawozdaniu lub zidentyfikowane przez niego zniekształcenia w toku badania zostały odpowiednio skorygowane przez spółkę. Za istotne zniekształcenia uznaje się takie, których natura lub skala mogłyby wpłynąć na decyzje biznesowe użytkowników sprawozdań. Jeżeli spółka nie uwzględni istotnych korekt zidentyfikowanych przez biegłego rewidenta, wydaje on opinię z zastrzeżeniami. Sprawozdanie z badania powinno zawierać opis zastrzeżenia wskazujący na charakter zniekształcenia, jego wartość, wpływ na wynik finansowy i kapitały własne, tak by użytkownik był w stanie ocenić, jak wyglądałoby sprawozdanie, gdyby zostało odpowiednio skorygowane. W pewnych sytuacjach biegły rewident może mieć trudności ze zgromadzeniem odpowiednich dowodów badania, a tym samym wyrobieniem sobie zdania na temat prawidłowości ujęcia niektórych kwestii w sprawozdaniu finansowym. Może to wynikać z obiektywnego braku danych, ale może też z nieprzekazania biegłemu przez badaną spółkę odpowiednich informacji.
Marcin Wojtkowiak menedżer w departamencie audytu w Grant Thornton
Sprawozdanie z badania składa się z kilku elementów, z których najważniejszym jest opinia, czyli wyrażona przez audytora ocena sprawozdania finansowego. W swojej najbardziej pożądanej wersji przybiera formę opinii niezmodyfikowanej, w której audytor stwierdza bez żadnych zastrzeżeń, że sprawozdanie zostało sporządzone rzetelnie i prawidłowo we wszystkich istotnych aspektach,
Odmowa wyrażenia opinii oznacza sytuację, w której audytor nie mógł zebrać odpowiednich i wystarczających dowodów badania, a ocenia, że możliwy wpływ na sprawozdanie finansowe ewentualnych niewykrytych błędów mógłby być zarówno istotny, jak i rozległy. Jest to chyba najmniej pożądany rezultat badania, nie tylko dla audytora, ale przede wszystkim dla użytkowników sprawozdania. Poza brakiem zapewnienia o rzetelności i prawidłowości oznacza dodatkowo brak możliwości skwantyfikowania błędów i dokonania symulacji sprawozdania po wprowadzeniu ewentualnych korekt. Tym samym użytkownicy sprawozdania pozostają bez wiarygodnych informacji, które ze sprawozdania powinny wypływać. Odmowa wyrażenia opinii stawia jednostkę w bardzo kłopotliwej sytuacji z jeszcze jednego powodu. Wyrażenie opinii bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami jest wymagane przepisami prawa do podziału zysku jednostek objętych obowiązkiem badania. Odmowa wyrażenia opinii nie pozwala więc na dokonanie podziału zysku.
