Wysokie loty, twarde lądowanie

– Nie ma wątpliwości: po wysokich lotach mamy twarde lądowanie – tak sytuację gospodarczą w 15 krajach Europy Środkowej i Wschodniej oceniają autorzy raportu „Twarde lądowanie”, analitycy i ekonomiści PricewaterhouseCoopers. Zastanawiają się, czy i jak szybko krajom regionu uda się podnieść. Według nich przetrwanie trudnych czasów wymaga zręczności i odwagi w polityce gospodarczej, a powrót na ścieżkę długookresowego, szybkiego wzrostu gospodarczego nie będzie możliwy bez dokonania reform strukturalnych, zwiększających atrakcyjność inwestycyjną i konkurencyjną regionu. Stąd raport jest obrazem obecnej kondycji gospodarczej 15 państw.

[srodtytul]Z czterech stron[/srodtytul]

Kraje regionu Europy Środkowo-wschodniej odczuły kryzys w czterech najważniejszych kwestiach gospodarczych, które spowodowały zahamowanie ich wzrostu gospodarczego. Po pierwsze nastąpiło załamanie eksportu do krajów Europy Zachodniej. Po drugie kryzys spowodował, że wielkie międzynarodowe korporacje ograniczyły inwestycje bezpośrednie w innych krajach. To szczególnie boleśnie odczuły kraje regionu przyzwyczajone do znacznego napływu bezpośrednich inwestycji. Według prognoz EBOR, napływ bezpośrednich inwestycji do Europy Środkowo-Wschodniej w tym roku zmniejszy się kilkakrotnie w stosunku do tego, ile wynosił w latach 2005 – 2008. Najsilniej powinny odczuć to kraje bałtyckie i bałkańskie.

Po trzecie tak samo jak w całym świecie nastąpiło ograniczenie dostępu do kredytów i finansów prywatnych. Skala zagrożenia poszczególnych państw zależy od wielkości zapotrzebowania na zewnętrzne pożyczki. Największe, mierzone relacją deficytu obrotów bieżących do PKB, występowało w minionych latach w krajach bałtyckich i bałkańskich, znacznie mniejsze – w Europie Środkowej, na Ukrainie i Białorusi – wymienia PwC. Tylko Rosja odnotowywała sporą nadwyżkę obrotów bieżących związaną z ogromnymi wpływami z eksportu surowców energetycznych.

Recesja w roku 2009 powoduje szybki spadek deficytów obrotów bieżących w większości krajów regionu. Odbywa się to jednak kosztem silnego ograniczenia popytu krajowego. Nie mogąc znaleźć niezbędnego prywatnego finansowania, aż sześć krajów regionu musiało zwrócić się po pomoc do MFW, akceptując uzgodnione z funduszem działania oszczędnościowe – były to: Węgry, Ukraina, Białoruś, Łotwa, Rumunia i Serbia. Polska zdecydowała się wnioskować o dostęp do elastycznej linii kredytowej MFW. Generalnie jednak kraje środkowoeuropejskie, z wyjątkiem Węgier oraz Estonii, cieszą się pełnym zaufaniem rynku, potwierdzonym wysokimi ratingami kredytowymi. W przypadku pozostałych krajów wiarygodność kredytowa jest umiarkowana lub niska, co oznacza kłopoty ze znalezieniem kapitału. W przypadku Ukrainy faktycznie brak jest obecnie jakiejkolwiek wiarygodności finansowej, podobna sytuacja grozi Białorusi.

I po czwarte wreszcie: wszystkie te czynniki doprowadziły do zjawisk kryzysowych wewnątrz gospodarek. Te teraz borykają się z osłabieniem siły walut, wzrostem bezrobocia, problemami sektora finansowego oraz pogorszeniem się sytuacji budżetowej. W większości tych krajów znacząco w tym roku pogorszyły się nastroje firm i konsumentów, zmniejszyło się też spożycie indywidualne.

[srodtytul]Trzy rodzaje trudności[/srodtytul]

Autorzy raportu dzielą na trzy rodzaje główne zagrożenia, z jakimi borykają się kraje regionu. Są to: trudności z finansowaniem zewnętrznym, groźba nierównowagi wewnętrznej, szczególnie finansowej, oraz uzależnienie od koniunktury zewnętrznej, przede wszystkim od popytu w krajach Europy Zachodniej.

Niewielkie problemy z potencjalnymi trudnościami finansowania zewnętrznego grożą krajom Europy Środkowej (trudniejsza jest jedynie sytuacja Węgier) oraz Rosji, natomiast duże – krajom bałkańskim i bałtyckim, Ukrainie i Białorusi. Kryzys finansowy najmniej zagraża krajom Europy Środkowej i Rosji.

Kraje regionu są silnie uzależnione od koniunktury zagranicznej. Jak uważają eksperci, sytuacja wszystkich krajów regionu jest trudna, najgorzej zaś wygląda w Europie Środkowej (poza Polską).

Wpływ załamania się koniunktury gospodarczej w Europie Zachodniej na sytuację krajów regionu zależy od stopnia otwartości ich gospodarek. Jeżeli mierzyć tę otwartość całkowitą relacją eksportu do PKB, to największe zagrożenia recesyjne mogą z tego powodu stać przed Słowacją, Słowenią, Czechami i Estonią. Niebezpieczna jest również sytuacja Białorusi uzależnionej w znacznym stopniu od eksportu na rynek rosyjski. Nie jest to jednak jedyny problem. Niektóre kraje mogą boleśnie odczuć monokulturę produkcji i eksportu (nadmierne uzależnienie od jednego rodzaju eksportowanych dobór). Dotyczy to, jak wynika z raportu, w szczególności Rosji (ze względu na przeważający udział surowców), Ukrainy (ze względu na rolę wyrobów stalowych) i Słowacji (ze względu na rolę przemysłu motoryzacyjnego).

Kraje regionu różnią się również pod względem ryzyka wystąpienia poważnego kryzysu finansowego i bankowego. Jego miarą jest skala wzrostu zadłużenia podmiotów krajowych, który miał miejsce w latach przedkryzysowych. Nadmiernie szybki wzrost kredytu krajowego musiał bowiem odbywać się kosztem pogorszenia jakości portfela aktywów bankowych. Zdaniem analityków najgorsza jest sytuacja na Ukrainie i w Rumunii, a niedobra także w krajach bałtyckich i na Białorusi. Przypominają, że stosunkowo wysoki wzrost zadłużenia gospodarstw domowych wystąpił także zwłaszcza w roku 2008 w Polsce.

Większe kłopoty z kredytami mają obywatele tych krajów, w których znacząco osłabiła się waluta wewnętrzna. Niebezpieczeństwo to dotyka głównie krajów bałtyckich, bałkańskich (poza Bułgarią), Węgier i Ukrainy. Analitycy firmy doradczej uważają, że jednym z zaniechań administracji, a właściwie krajowych instytucji nadzoru finansowego, był niedostateczny nadzór nad systemem bankowym.

Kolejnym zagrożeniem jest sytuacja finansów publicznych. W niemal wszystkich krajach regionu nastąpi w tym roku drastyczne pogorszenie salda finansów publicznych, które zwłaszcza w przypadku Łotwy i Rosji może doprowadzić do powstania niebezpiecznie wysokiego deficytu. Sytuację większości krajów ratuje jednak stosunkowo niska relacja długu publicznego do PKB. Jest ona wysoka jedynie na Węgrzech (ponad 70 proc. PKB), które jednak już realizują uzgodniony z MFW program oszczędnościowy. Poziom długu publicznego, choć na razie jeszcze umiarkowany (ok. 50 proc. PKB), staje się powoli problemem w Polsce.

[srodtytul]Metody wstawania[/srodtytul]

Autorzy raportu nie przedstawiają strategii, jakie poszczególne kraje powinny zastosować, by przyspieszyć wychodzenie ze spowolnienia. Jednak pokazują słabe i mocne strony poszczególnych gospodarek i uważają, iż przetrwanie trudnych czasów przez „15” regionu wymaga od rządów zręczności i odwagi w polityce gospodarczej, a powrót na ścieżkę długookresowego, szybkiego wzrostu gospodarczego nie będzie możliwy bez przeprowadzenia ważnych i trudnych reform strukturalnych.

[i]XIX Forum Ekonomiczne w Krynicy 9 – 12 września 2009 r.: [link=http://www.forum-ekonomiczne.pl]www.forum-ekonomiczne.pl[/link][/i]