Truciciele czy wybawcy

W słoneczne popołudnie zasiadam na tarasie lokalnej restauracji. Lekki wiatr przyjemnie chłodzi twarz, przede mną widok na drogę, las, a za nim czerwone dachy domów. Zadzieram głowę wysoko i patrzę na dymiący komin spalarni odpadów. Zamawiam dorsza.

Restauracja mieści się w Hogdalen, przy spalarni śmieci komunalnych. Dojazd na to przedmieście z centrum Sztokholmu zajął mi pół godziny. Zakład w Hogdalen można uznać za jeden z najlepszych w branży – ma 40 lat i spełnia najwyższe standardy w UE. Na pierwszy rzut oka nikt by tego nie powiedział.

– Ten dym, który widzimy, składa się głównie z pary – zapewnia Niclas Akerlund, dyrektor spalarni w Hogdalen należącej do fińskiego koncernu energetycznego Fortum.

Dziennie przyjeżdża tu 200 śmieciarek, rocznie przywożą 770 tys. ton śmieci – czyli tyle, ile rocznie produkuje się np. w Warszawie. Kierowcy zatrzymują pojazdy w ogromnej hali nad brzegiem zsypu. Unoszą przyczepy i sterty śmieci osuwają się pochylnią do „bunkra” – jak oficjalnie nazywa się miejsce osuszania i mieszania odpadów. Auta odjeżdżają do Sztokholmu, na ich miejsca przyjeżdżają następne i tak non stop, przez cały ranek. Po południu ruch w hali nieznacznie maleje.

– W tej hali zapach jest najmniej przyjemny – mówi Niclas, ale gdy otwiera przede mną drzwi do elektrociepłowni, w twarz uderza nieprzyjemna, ciepła woń popiołu.

W zakładzie Hogdalen pracuje 200 osób, większość procesów jest zautomatyzowana. Śmieci komunalne trafiają do sześciu pieców rusztowych – czyli instalacji, w których nawet na ostatnim etapie ulatniania się dymu wyłapywane są z szkodliwe substancje. Pozostałością procesu spalania jest żużel – wykorzystywany w budownictwie i popiół – niebezpieczny odpad, który miesza się z betonem.

Choć śmieci komunalne przeszły wcześniejszą segregację, to i tak znajdują się w nich niedozwolone, niebezpieczne produkty, np. baterie. Dlatego spalarnie odpadów muszą mieć zapewniony monitoring emisji, zanieczyszczenia okolicznych wód i gleb na najwyższym poziomie, technologię umożliwiającą spalanie odpadów w bardzo wysokiej temperaturze i wysokiej jakości instalacje oczyszczania emisji.

[srodtytul]Wyśrubowane normy[/srodtytul]

Restrykcyjne przepisy dotyczące ograniczenia zanieczyszczeń powietrza i wód przez spalarnie odpadów ustaliła Komisja Europejska w dyrektywie z 2000 roku. Normy dopuszczają obecność w metrze sześciennym emisji ze spalarni miligramów (tysięcznej części grama) tlenków azotu, węgla, dwutlenku siarki, pyłu oraz ułamków miligrama metali ciężkich. Norma dla emitowanych w czasie spalania rakotwórczych dioksyn wynosi 0,1 nanograma (miliardowej części grama) na metr sześcienny.

– Nasze emisje są jeszcze niższe niż wynika z norm – zauważa Niklas.

Zakład w Hogdalen ma moc 188 MW, na godzinę spala 72 tony odpadów, produkowana w tym procesie energia cieplna – rocznie 2 TWh – trafia do miejskiej sieci i odpowiada za 14 proc. ogrzewania Sztokholmu. Dodatkowo dostarcza 500 GWh energii elektrycznej. Zarabia na tym Fortum i Sztokholm, bo miasto jest także udziałowcem zakładu.

Hogdalen oddalone jest o 600 metrów od osiedla mieszkalnego, zakład Fortum w Bristaverket sąsiaduje z kolei z polem golfowym.

[srodtytul]Rozpalone emocje[/srodtytul]

Spalarnie dostarczają energię elektryczną i cieplną w Danii, Holandii, Austrii, Niemczech, ale w Polsce ich budowa budzi wciąż ogromne kontrowersje i protesty mieszkańców, niezależnie od tego, co w nich ma być spalane.

Przykład dla wszystkich przeciwników dymiących kominów dali mieszkańcy warszawskiej dzielnicy Białołęka, gdzie powstaje obecnie największa w kraju oczyszczalnia ścieków Czajka. Inwestycja nie budziła kontrowersji dopóki nie okazało się, że w oczyszczalni ukryta jest także spalarnia osadów. Do tej pory stolica osady ściekowe wywoziła do innych miast – i problem „znikał”, bo trafiały one na składowiska. Ale Komisja Europejska, która hojnie dofinansowuje Czajkę, nie akceptuje składowania ani wywożenia odpadów daleko od miejsca ich powstawania.

– Przez trzy lata prowadziliśmy protesty, zebraliśmy 6 tys. podpisów, które osobiście zawiozłem do Brukseli, wskazując, że ta inwestycja nie była należycie konsultowana z mieszkańcami – opowiada Krzysztof Pelc, radny Warszawy.

Zastrzeżenia mieszkańców odrzuciło jednak Samorządowe Kolegium Odwoławcze, a potem sąd. Uchwała radnych dzielnicy przeciwko rozbudowie Czajki i budowie w niej spalarni nie miała żadnej mocy prawnej dla władz miasta. Komisja Europejska nie dopatrzyła się nieprawidłowości. Mieszkańcy Białołęki przegrali, ale na ich doświadczeniach uczą się inni i przeciwnicy spalarni stają się coraz bardziej skuteczni.

Na rządowej liście kluczowych projektów, jakie mają zostać zrealizowane za unijne pieniądze, znajduje się 11 spalarni odpadów, których budowa ma kosztować 6 mld zł. Mimo że inwestycje zaplanowano wiele lat temu, to do tej pory żaden projekt nie został przygotowany, bo mieszkańcy zgłaszają zastrzeżenia do lokalizacji zakładów oraz do ich budowy.

[srodtytul]Twarde „nie”[/srodtytul]

W Krakowie o to, by miasto nie miało własnej spalarni odpadów, zaciekle walczy Stowarzyszenie Zielona Mogiła. Przypomina, że w dzielnicy skoncentrowany jest cały uciążliwy przemysł Krakowa, począwszy od kombinatu metalurgicznego, elektrociepłowni Łęg, cegielni, cementowni, a kończąc na garbarni po drugiej stronie Wisły. Również przez teren gminy Mogiła będzie przebiegała obwodnica S7.

– Dlatego też pomysł zbudowania spalarni śmieci na terenie Nowej Huty zbulwersował nas, mieszkańców, i postanowiliśmy zatrzymać ciągłą degradację terenów przez nas zamieszkałych – deklaruje stowarzyszenie na swojej stronie internetowej.

Nieprawidłowo przeprowadzone w Krakowie konsultacje społeczne spowodowały, że do raportu oddziaływania na środowisko mieszkańcy złożyli około 1000 uwag. – Gdyby społeczeństwo zostało poważnie i podmiotowo potraktowane już na etapie konsultacji, można byłoby takiej skali wątpliwości uniknąć. Urzędy nie do końca zdają sobie sprawę, jak ważne w procedurach środowiskowych są konsultacje społeczne. Już pojawiają się orzeczenia w tych sprawach. Konsultacja ma polegać na uzyskaniu akceptacji społeczeństwa, prowadzeniu z nim dialogu, a nie tylko na poinformowaniu o planach i skutkach inwestycji – mówi mecenas Joanna Lemańska, reprezentująca Stowarzyszenie Zielona Mogiła.

Najbardziej zaawansowaną inwestycję budowy spalarni odpadów komunalnych ma Bydgoszcz. Miasto jako jedyne już w listopadzie 2009 r. przesłało do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej gotowy wniosek o dofinansowanie inwestycji wartej 509 mln zł. Plany te pokrzyżował jednak wydany dwa tygodnie temu wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego unieważniający decyzję środowiskową dla spalarni.

– Decyzja ta na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego została oceniona przez kancelarię prawną wyspecjalizowaną w dziedzinie ochrony środowiska, uzyskując wynik pozytywny. Dodatkowo na etapie uzyskiwania pozwolenia na budowę zaplanowano uzupełniającą ocenę środowiskową, która uwzględni szczegółowe rozwiązania techniczne projektu budowlanego – wyjaśnia Janusz Bordewicz, dyrektor Międzygminnego Kompleksu Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura.

W postępowaniu administracyjnym SKO odrzuciło wszystkie skargi organizacji ekologicznych, ale Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał dwie spośród pięciu. Miasto wciąż czeka na uzasadnienie wyroku. – Odczytując wyrok sąd wskazał, że w decyzji środowiskowej nie określono maksymalnej wielkości emitora, czyli komina. W ocenie sądu powinno być: ma wynosić 40 metrów, a nie, jak jest w decyzji: nie mniej niż 40 metrów – dodaje Bordewicz.

Sąd zwrócił uwagę, że w decyzji środowiskowej marginalnie potraktowano problem odpadów oczekujących na spalanie, wskazując brak gwarancji, że inwestor nie uczyni składowiska odpadów z bunkra i z placu awaryjnego składowania. Co do wpływu inwestycji na glebę i wody podziemne uznał, że autorzy raportu uciekli od obowiązku zbadania warunków hydrogeologicznych, planując ich realizację na etapie pozwolenia na budowę i uzupełniającej oceny środowiskowej.

[srodtytul]Gdzie leży prawda[/srodtytul]