Rodzice docenieni podatkowo

Realizowana w Polsce już od kilku lat polityka prorodzinna przynosi zaskakujące efekty. Okazuje się, że w przypadku niektórych grup podatników można mówić o ujemnym obciążeniu ich wynagrodzeń – wynika z raportu „Taxing Wages 2018" przygotowanego przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

I tak średnia stawka podatku netto dla samotnego rodzica z dwójką dzieci, zarabiającego 2/3 średniego wynagrodzenia wyniosła w zeszłym roku ponad minus 40 proc., a dla rodziny (także z dwójką dzieci), w której tylko jedna osoba pracuje (i dostaję przeciętną płacę) minus 4,7 proc. ich dochodów brutto.

– Ujemne opodatkowanie oznacza, że dana osoba dostaje od państwa więcej niż płaci podatków i różnych składek – wyjaśnia prof. Witold Orłowski, rektor Akademii Finansów i Biznesu Vistula.

Kogo wspiera państwo

W swoich analizach OECD bierze bowiem pod uwagę z jednej strony właśnie podatki i składki (np. emerytalne, rentowe, zdrowotne, itp.), jakie są związane z wynagrodzeniami pracy, a z drugiej – wszelkie ulgi i zwolnienia zmniejszające daniny oraz transfery gotówkowe związane z rodziną.

W Polsce spadek przeciętnego opodatkowania rodzin z dziećmi, szczególnie tych mniej zamożnych (jeszcze w 2015 r. sięgało ono ok. 19 proc.), to przede wszystkim efekt programu 500+. – Ale też wprowadzonego przez koalicję PO–PSL rozwiązania pozwalającego na pełne skorzystanie z ulg na dzieci, nawet wówczas gdy zapłacony podatek PIT był niższy od tej ulgi – przypomina Władysław Kosiniak-Kamysz, lider PSL, były minister pracy.

Do tego trzeba doliczyć wprowadzone przez PiS zmiany w kwocie wolnej, które m.in. zwalniają z podatku osoby, które zarabiają do 6,6 tys. zł rocznie.

Singlom gorzej

Z raportu „Taxing Wages 2018" wynika także, że opodatkowanie mniej zamożnych rodzin z dziećmi jest w Polsce najniższe wśród wszystkich krajów OECD (zaraz za nami znalazła się Irlandia), najmocniej opodatkowane są za to rodziny w Turcji i Niemczech. Zaś opodatkowanie rodziców, już bez względu na dochody, jest niższe niż singli. Jeszcze kilka lat temu to wcale nie było takie oczywiste w Polsce.

Co ciekawe, eksperci OECD obliczyli, że prawie wszystkie badane kraje zapewniają obniżoną średnią stawkę podatku dla gospodarstw domowych z dziećmi w stosunku do gospodarstw bez dzieci. Średnio w krajach OECD para małżonków, zarabiająca przeciętnie, z dwójką dzieci, płaci (z tytułu podatków i składek) średnio 14 proc. wynagrodzenia brutto; singiel zaś o średnich zarobkach – 25,5 proc.

– To łagodzenie obciążeń podatkowych dla rodzin z dziećmi, zwłaszcza samotnych rodziców, jest zachęcające – skomentował w raporcie Pascal Saint-Amans, dyrektor Centrum Polityki Podatkowej i Administracji OECD. – Ustanowienie polityki podatkowej w sposób zachowujący zachęty do pracy ma kluczowe znaczenie dla pobudzającego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu – dodaje.

– Polemizowałbym, czy w Polsce mamy system wsparcia rodzin zachęcający do pracy. Im większe zarobki, tym bardziej pomoc się zmniejsza, co jest jednak demotywujące – zaznacza prof. Orłowski.

Wzrost czy spadek

Ciekawe jest również to, że po wprowadzeniu zmian w polityce prorodzinnej, system podatkowo-składkowy dla rodzin z dziećmi stał się mocno progresywny. To znaczy, im wyższe dochody, tym wyższe także efektywne stawki podatkowe.

W grupie podatników bez dzieci tego nie widać. Co prawda stawka podatkowa netto dla singla, który zarabia 2/3 przeciętnej płacy wynosi 24,3 proc., a dla singla który zarabia prawie trzy razy więcej – 27 proc., ale różnice nie są na tyle duże, by mówić o progresji. Za to po przekroczeniu pewnego poziomu dochodów, czego jednak raport OECD już nie obejmuje, nasz system podatkowy zaczyna być regresywny. To znaczy stawki netto spadają wraz ze wzrostem dochodów. Wynika to m.in. z tzw. limitu składek do ZUS, po przekroczeniu którego przestaje się odprowadzać tego typu daninę.

– Poza tym mamy dużo różnych sposobów uzyskiwania dochodów z pracy, dla których zwykle tzw. klin podatkowy jest dużo niższy niż przy wynagrodzeniu z pracy etatowej – zaznacza prof. Ryszard Bugaj z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN.

Jak zmienić system

Premier Mateusz Morawiecki nie raz wytykał, że nasz system podatkowy, premiujący osoby o wyższych dochodach, jest społecznie nieakceptowalny. Stąd rządowe zapowiedzi zniesienia limitu składek na ZUS, wprowadzenia nowej daniny solidarnościowej (która obciążałaby tylko najlepiej zarabiających) czy wprowadzenia nowej definicji przedsiębiorcy (tak by z niskiego opodatkowania nie mogły korzystać te osoby, które tak naprawdę wykonują pracę dla jednego pracodawcy).

– Zamiast rozwiązań wyrywkowych, działań ad hoc, może warto wrócić do dyskusji o uporządkowaniu kwestii opodatkowania dochodów z pracy, tak by było ono takie samo niezależnie od formy wykonywania tej pracy – komentuje Jarosław Neneman, b. wiceminister finansów.

Jakie opodatkowanie singli

Przeciętnie w krajach OECD tzw. średnia stawka podatku netto wyniosła w 2017 r. 25,5 proc. zarobków, mniej więcej tyle co rok wcześniej – pokazuje raport „Taxing wages 2018" przygotowany przez OECD.