Finanse muszą być elastyczne

Z kwoty 301,2 mld zł wydatków zapisanych w tegorocznym

budżecie aż 225,8 mld zł musi trafić na wyznaczony cel, bo ich przeznaczenie określają obowiązujące w Polsce ustawy.

Zdaniem profesora Stanisława Gomułki, głównego ekonomisty BCC, to stanowczo za dużo. – Należałoby zmniejszyć ich odsetek do co najmniej 50 proc. – uważa ekonomista. Wówczas łatwiej będzie zarządzać finansami publicznymi, staną się one bardziej przejrzyste i łatwiej będzie wygospodarować środki na innowacyjne inwestycje.

Wzrost wydatków sztywnych budżetu państwa następował przez ostatnie 12 lat. Jeszcze w 1998 roku ich udział w wydatkach ogółem stanowił 46 proc. W 2003 roku było ich już 67 proc., a po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku w wyniku presji na wzrost wydatków budżetowych z tytułu finansowania składki do budżetu unijnego, współfinansowania projektów strukturalnych oraz obiecanych dopłat dla rolnictwa z budżetu państwa, odsetek wydatków sztywnych zwiększył się do ponad 70 proc.

Ekonomiści podkreślają, że przy obecnym poziomie i strukturze wydatków budżetowych nie jest możliwe zabezpieczenie w dostatecznym stopniu wydatków prorozwojowych. Dlatego też niezbędna jest reforma wydatków publicznych umożliwiająca finansowanie w taki sposób, aby nie wzrastał deficyt i możliwe było wypełnienie warunków traktatu z Maastricht, zwłaszcza obniżenie deficytu finansów publicznych poniżej 3 proc. PKB.

– Należy pilnie zmienić strukturę wydatków budżetu państwa – uważa Rafał Antczak, partner Deloitte. – Niezbędna jest zmiana priorytetów, aby wydatki socjalne nie dominowały nad wydatkami na inwestycje, edukację i zdrowie.

Jego zdaniem należy przede wszystkim zmienić indeksację rent i emerytur oraz zasad podwyżek w budżetówce. – W okresie spowolnienia wynagrodzenia w sektorze prywatnym ulegały obniżaniu – wyjaśnia partner Deloitte. – W tym samym czasie w budżecie zagwarantowano pieniądze na podwyżki rent i emerytur oraz 10-proc. podwyżki dla nauczycieli. Kolejne posunięcie powinno dotyczyć zmiany obowiązujących w Polsce ustaw, tak aby pozbyć się balastu związanego z koniecznością przeznaczania miliardów złotych z publicznych środków na finansowanie nierozwojowych wydatków.

Wydatki sztywne z kasy państwa to także subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego – na 2010 rok założono na ten cel 143,7 mld zł, obsługa długu – kolejne 34,9 mld zł, oraz finansowanie projektów z udziałem środków Unii Europejskiej i środki własne UE – 26,6 mld zł. Niestety, także pozostałe wydatki nie są zupełnie wolne od zobowiązań, toteż ekonomiści często nazywają je quasi-sztywnymi.

Zdaniem wielu ekspertów należy kontynuować proces decentralizacji finansów publicznych, który ich zdaniem w Polsce został zrealizowany w niewystarczającym stopniu, przez co rozwój samorządów został upośledzony. – Konsekwentnie przeprowadzona decentralizacja obejmująca zarówno przekazanie zadań, jak i środków na poziom lokalny, zwiększa efektywność wykorzystania publicznych pieniędzy i kontrolę nad nimi, usprawnia administrację państwową i jest drogą do zmniejszenia przynajmniej niektórych instytucjonalnych hamulców rozwoju gospodarczego w Polsce – czytamy w analizie Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych.

CASE podkreśla też, że podobny problem dotyczy KRUS – konieczne jest zróżnicowanie składki emerytalnej w systemie rolniczym wraz z likwidacją części funduszy wchodzących w skład KRUS. W tej chwili dotacja z budżetu państwa finansuje około 95 proc. wydatków Funduszu Emerytalno-Rentowego KRUS. Profesor Jerzy Osiatyński z PAN dodaje, że na dłuższą metę problem sztywnych wydatków rozwiąże dokończenie reformy emerytalnej i wydłużenie o dziesięć lat wieku emerytalnego. – Tylko likwidacja części przywilejów emerytalnych pozwoli pozostawić w kasie państwa 2 mld zł, jest to więc metoda na odsztywnienie wydatków i wygospodarowanie większych środków na inwestycje – dodaje.

[ramka]>„Rzeczpospolita” proponuje zmiany

? Jak najszybciej zmienić indeksację rent i emerytur oraz zasady podwyżek w budżetówce.

? Przejrzeć wszystkie finansowane przez państwo świadczenia i zbadać, czy nie przepłacamy w niektórych pozycjach, czy nie można zrobić tego taniej.

? Zmniejszyć dotacje do FUS i KRUS.

? Doprowadzić do zmiany obowiązujących w Polsce ustaw, tak aby pozbyć się balastu związanego z koniecznością przeznaczania miliardów złotych z publicznych środków na finansowanie nierozwojowych wydatków.

? Zmienić zadania samorządów, co przyczyni się do zmniejszenia subwencji płynących z budżetu centralnego do samorządowych kas.

? Kontynuować proces decentralizacji finansów publicznych.[/ramka]

[ramka]>dziewięć najpilniejszych postulatów

Zmiany, które uzdrowią finanse państwa

? zmiana w KRUS, czyli reforma ubezpieczeń społecznych

? sprawna administracja i oszczędności w finansach

? prywatyzacja

? więcej pracujących podatników, czyli przegląd transferów socjalnych

? wszyscy są równi na emeryturze (likwidacja przywilejów emerytalnych i podniesienie granicy wieku emerytalnego)

? likwidacja szarej strefy

? ułatwienia dla firm, czyli likwidacja zbędnych koncesji

? efektywna służba zdrowia

? zmiany w wydatkach sztywnych budżetu [/ramka]

[ramka][b]Andrzej Rzońca, Forum Obywatelskiego Rozwoju, członek RPP[/b]

Problem wydatków sztywnych w Polsce jest palący, ponieważ mamy ogromny deficyt finansów publicznych, którego nie uda się ograniczyć bez zmian w strukturze wydatków państwa. Należy więc czym prędzej doprowadzić do zmian. Najbardziej paląca jest rezygnacja z indeksacji i waloryzacji świadczeń socjalnych i innych wydatków. Gdyby te formuły nie wyznaczały tempa wzrostu wydatków, a tylko ich górną granicę, wówczas pole manewru w finansach publicznych byłoby dużo większe. W okresie prosperity ewentualne podwyżki mogłaby określać ustawa budżetowa, w okresie spowolnienia, narzucony z góry wzrost świadczeń powoduje wyłącznie niepotrzebne powiększanie się deficytu. To najpoważniejsza zmiana. Nie da się bowiem zmniejszyć kosztów obsługi długu publicznego, a tym bardziej ustawowo zmniejszyć liczby bezrobotnych. Jest za to pole manewru, jeśli chodzi o subwencje dla samorządów. Ich częścią są bowiem wynagrodzenia dla nauczycieli. Gdyby więc i tu udało się zmienić formułę podwyżek dla budżetówki i uzależnić je od koniunktury, dotacje dla samorządów mogłyby być niższe. [/ramka]

[ramka][b]Jarosław Janecki, główny ekonomista Societe Generale[/b]

Badania nad wydatkami publicznymi wskazują, że nadmierne zwiększanie udziału wypłat związanych ze sferą socjalną, przykładowo kosztem niższych wydatków na badania i rozwój, prowadzi w dłuższym okresie do spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego i konieczności podwyżek podatków. Znalezienie odpowiednich proporcji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wydatków stanowi jedno z podstawowych zadań w polityce fiskalnej.