Zgodnie z art. 24a-24b ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.) sprawowania mandatu radnego nie można łączyć z wykonywaniem:

- pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której radny uzyskał mandat, a także

- funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy.

W takich przypadkach osoba wybrana na radnego korzysta z urlopu bezpłatnego. Natomiast radny, którego nie dotyczą te zakazy, może łączyć wykonywanie dotychczasowych obowiązków pracowniczych ze sprawowaniem mandatu. Pracodawca ma obowiązek zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu udziału w pracach rady gminy (por. art. 25 ust. 3 u.s.g.). W art. 25 ust. 2 u.s.g. zastrzeżono, że rozwiązanie stosunku pracy z radnym wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której radny jest członkiem. Rada musi odmówić zgody, jeżeli podstawą rozwiązania stosunku pracy z radnym są zdarzenia związane z wykonywaniem przez niego mandatu.

Czytaj także: Zgoda na rozwiązanie z radnym stosunku pracy

Obowiązkowy urlop bezpłatny

Osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat (dopuszczalne jest wykonywanie przez nią pracy w urzędzie innej gminy). Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 stycznia 2012 r. (sygn. II OSK 2354/11, LEX nr 1165980) dla obowiązywania tego zakazu nie ma znaczenia status pracownika w urzędzie gminy, a w szczególności to, czy jest on urzędnikiem.

Nieistotne jest także to, czy dany pracownik odgrywa jakąś rolę w procesie formułowania i wyrażania na zewnątrz aktów realizacji kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta miasta), czy też pełni tylko funkcje pomocnicze. Zakaz ten nie odnosi się bowiem do pozycji zajmowanej przez radnego w strukturze urzędu gminy, ale do istniejącej między pracownikiem (niezależnie od zajmowanego przez niego stanowiska) a pracodawcą więzi podległości, której źródłem jest stosunek pracy.

Wójt nie może także powierzyć radnemu gminy, w której radny uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 24d u.s.g.). Osoba wybrana na radnego nie może również wykonywać funkcji kierownika lub zastępcy kierownika w jednostce organizacyjnej tej gminy. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 9 lipca 2010 r. (sygn. III SA/Wr 150/10, LEX nr  726573) podkreślono, że nie ma przy tym znaczenia np. to, czy wskazana wyżej funkcja wiąże się z dodatkowym uposażeniem bądź czy jej pełnienie miało stały charakter.

We wskazanych wyżej przypadkach osoba wybrana na radnego, przed przystąpieniem do wykonywania mandatu, składa wniosek o urlop bezpłatny. Niezłożenie tego wniosku byłoby równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu.

Przykład:

Załóżmy, że kierownik gminnej jednostki organizacyjnej będzie kandydować na radnego tej gminy i uzyska mandat. W takim przypadku, przed przystąpieniem do wykonywania mandatu, będzie musiał złożyć wniosek o urlop bezpłatny, w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów (jest to termin maksymalny, który może być skrócony, gdyby ślubowanie radnego nastąpiło wcześniej). Przez cały okres sprawowania mandatu radny nie będzie mógł pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej ani jego zastępcy. Gdyby jednak np. radny wykonywał funkcję kierownika (czy zastępcy kierownika) w jednostce organizacyjnej, która została przejęta przez gminę już w czasie kadencji, to na złożenie wniosku o urlop bezpłatny miałby 6 miesięcy od dnia przejęcia tej jednostki przez gminę.

Czas trwania urlopu i powrót do pracy

Radny otrzymuje urlop bezpłatny u gminnego pracodawcy na okres sprawowania mandatu oraz trzech miesięcy po jego wygaśnięciu. Urlop ten zostaje mu udzielony bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W przypadku stosunku pracy zawartego na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, stosunek ten ulega przedłużeniu do 3 miesięcy po zakończeniu urlopu bezpłatnego.

Po wygaśnięciu mandatu gminny pracodawca ma obowiązek przywrócić radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu, jakie radny otrzymywałby, gdyby nie przysługujący urlop bezpłatny. Radny powinien zgłosić gotowość przystąpienia do pracy w terminie siedmiu dni od dnia wygaśnięcia mandatu. W wyroku Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2007 r. (sygn. I PK 160/07, OSNP 2009/3-4/34) zwrócono uwagę, że regulacja ta jest niepełna, gdyż nie ustanawia sankcji wygaśnięcia stosunku pracy za niezgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy.

Przykład:

Pracownik urzędu gminy, który został wybrany na radnego, korzysta u swojego pracodawcy z urlopu bezpłatnego. Po wygaśnięciu mandatu ma prawo wrócić do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku, z wynagrodzeniem odpowiadającym temu, jakie otrzymywałby, gdyby nie urlop bezpłatny. Radny powinien zgłosić gotowość przystąpienia do pracy w terminie siedmiu dni od dnia wygaśnięcia mandatu. Jeżeli jednak tego nie zrobi, nie będzie to oznaczać, że jego stosunek pracy wygasł. Skutek w postaci wygaśnięcia stosunku pracy musi wyraźnie wynikać z przepisów. W omawianym przypadku nie będzie mieć zastosowania art. 74 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 917 ze zm.), gdyż przepis ten dotyczy pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego w celu wykonywania stosunku pracy z wyboru. Regulacja ta nie jest natomiast adekwatna w sytuacji, gdy pracownik korzystał z urlopu bezpłatnego w celu sprawowania mandatu radnego, a nie w celu umożliwienia mu wykonywania innego stosunku pracy (z wyboru). Gdyby więc np. radny został wybrany na następną kadencję, ale nie zgłosił się do gminnego pracodawcy, u którego korzystał z urlopu bezpłatnego, z wnioskiem o udzielenie kolejnego urlopu bezpłatnego na okres następnej kadencji, to niezłożenie wniosku o kolejny urlop bezpłatny byłoby równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu radnego, ale w takiej sytuacji nie nastąpiłoby wygaśnięcie stosunku pracy z gminnym pracodawcą.

Wymagana zgoda rady gminy

W celu zachowania prawidłowego trybu rozwiązania stosunku pracy z radnym, pracodawca musi uzyskać uprzednią zgodę rady gminy. Wymóg uzyskania uprzedniej zgody rady odnosi się do zamierzonego, definitywnego rozwiązania każdego stosunku pracy. Bez znaczenia jest przy tym, czy radny jest pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, mianowania, wyboru, czy powołania (por. wyrok NSA z 14 grudnia 2017 r., sygn. I OSK 976/17, LEX nr 2427473). Wyrażany jest pogląd, że ochrona wynikająca z art. 25 ust. 2 u.s.g. nie ogranicza się tylko do zakazu rozwiązania (w drodze wypowiedzenia bądź niezwłocznie) stosunku pracy z radnym bez zgody rady gminy oraz że zakaz (względny) obejmuje także wypowiedzenie radnemu warunków pracy i płacy (por. m.in. wyrok WSA w Rzeszowie z 23 marca 2017 r., sygn. II SA/Rz 1405/16, LEX nr 2274767).

W wyroku NSA z 12 kwietnia 2018 r. (sygn. II OSK 1396/16, LEX nr 2497134) podkreślono, że celem art. 25 ust. 2 u.s.g. jest zapewnienie radnemu swobodnego sprawowania mandatu, a nie zabezpieczenie go przed utratą pracy. Rada gminy, podejmując uchwałę w przedmiocie wyrażenia zgody na zwolnienie, nie powinna ingerować w prawo pracodawcy do „rozstania" się z pracownikiem, gdy ma to uzasadnienie w obowiązującym porządku prawnym i nie jest związane z wykonywaniem mandatu radnego.

W wyroku SN z 4 listopada 2010 r. (sygn. II PK 111/10, LEX nr 1112993) zwrócono uwagę, że ochrona trwałości stosunku pracy radnego jest wyłączona w razie rozwiązania z radnym stosunku pracy w ramach zwolnień grupowych, zgodnie z ustawą z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1474 ze zm.). Stosunek pracy radnego podlega jednak ochronie w razie tzw. zwolnienia indywidualnego, zgodnie z art. 10 ust. 5 tej ustawy.

Podstawa prawna: art. 24a-24d, art. 25 ust. 2-3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 994 ze zm.)