Z ostatnich wyliczeń dokonanych przez Resort Spraw Wewnętrznych i Administracji wynika, że w latach 2007-2017 do ministra właściwego do spraw administracji publicznej wpłynęło 217 wniosków dotyczących zmian granic gmin oraz zmian granic miast położonych na terenie gminy. Rada Ministrów podjęła decyzje o dokonaniu 133 zmian w zakresie granic gmin oraz granic miast położonych na terenie gminy.
Każdego roku liczba wniosków utrzymywała się w granicach od 14 do 21, z wyjątkiem lat wyborczych – tj. 2009 roku, kiedy to do MSWiA trafiło 35 wniosków, a w 2013 roku 31. Takie skoki mogą sugerować prostą zależność aktywności włodarzy w składaniu wniosków o zmianę granic i oczekiwań związanych z wynikiem wyborczym. Biorąc jednak pod uwagę wymagania ustawowe, jakie muszą spełnić wnioski o zmianę granic gminy, konieczność opracowania licznych analiz, konspektów, studiów i innych dokumentów obrazujących uzasadnienie dla nowego układu administracyjnego konkretnych gmin, to nie lada wyzwanie.
Podstawa w ustawie samorządowej
Mimo, że korekty na mapie administracyjnej Polski dokonywane są regularnie od początku reaktywacji samorządu terytorialnego, ustawowe wskazówki są dość skąpe i tworzą przestrzeń do indywidualnych interpretacji już na etapie wniosku rady gminy. Dodatkowo, skutki prawne zmian granic administracyjnych gmin nie zostały wprost określone w przepisach prawa. Stąd każdą kwestię związaną ze zmianą granic Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji rozpatruje indywidualnie, biorąc pod uwagę uwarunkowania lokalne i regionalne.
Gdzie szukać instrukcji związanej z przeprowadzeniem zmiany granic administracyjnych gminy? Dobrym tropem jest art. 4 ustawy o samorządzie gminnym (USOG). Określa on kompetencje Rady Ministrów w zakresie zmian terytorialnych jednostek samorządu terytorialnego. Ustawodawca przyznał wyłączne kompetencje Radzie Ministrów w zakresie: tworzenia, łączenia, dzielenia a nawet znoszenia gminy, nadzorowania statusu miasta i ustalania jego granic oraz ustalania i zmiany nazwy gminy oraz wskazywania.
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin jest wydawane do 31 lipca każdego roku, także na wniosek zainteresowanej rady gminy. W przypadku ustalania lub zmiany granic gmin Rada Ministrów musi uwzględnić przesłanki, wskazane w art. 4 ust 3 UOSG, dotyczące zapewnienia maksymalnej jednorodności, spójności terytorialnej, wynikającej z analizy układu osadniczego i przestrzennego w kontekście więzi społecznych, gospodarczych oraz kulturowych. Dodatkowo nowe granice powinny przebiegać w taki sposób, aby gmina w nowych granicach była zdolna do wykonywania zadań publicznych. O przebiegu granic administracyjnych nie decyduje zatem liczba mieszkańców czy konkretna wielkość powierzchni nowej jednostki/zmienionej terytorialnej, ale odpowiedni zasób infrastruktury społecznej i technicznej oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy.