Uprawnienie to wprowadziła ustawa z 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (DzU poz. 303). Budzi ona jednak wiele kontrowersji i wątpliwości, a także rodzi pytania o zgodność z Konstytucją niektórych jej postanowień.
Czytaj też:
Ordo Iuris: matczyne emerytury to za mało, jest inny pomysł
Matczyne emerytury niesprawiedliwe dla pracujących mam?
Indywidualna ocena
Celem świadczenia uzupełniającego jest – zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy – zapewnienie niezbędnych środków utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej albo ich nie podjęły ze względu na wychowywanie dzieci. Jak wynika z uzasadnienia ustawy, ma ona na celu uhonorowanie i docenienie okresu wychowywania dzieci. Przepisy nie określają jednak, jaki okres wychowywania dzieci upoważnia do otrzymania świadczenia. Zgodnie z założeniami projektodawców, każdy wniosek ma być oceniany przez organy rentowe indywidualnie, zaś ewentualne wątpliwości mają być wyjaśniane w praktyce.
Dla ojca wyjątkowo
Art. 3 precyzuje, komu przysługuje świadczenie. Może być ono przyznane matce, która urodziła i wychowała lub wychowała co najmniej czworo dzieci (ust. 1 pkt 1). Ojcowie otrzymają świadczenie jedynie wyjątkowo. Emerytura ma przysługiwać ojcu, który wychował co najmniej czworo dzieci, ale tylko w przypadku śmierci matki dzieci albo porzucenia przez nią dzieci lub też w razie długotrwałego zaprzestania wychowywania dzieci przez matkę (ust. 1 pkt 2). Rodzi to pytania o zgodność ustawy z art. 33 Konstytucji, który gwarantuje równość praw kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Prawa i warunki
Świadczenie może zostać przyznane kobiecie po osiągnięciu 60 lat, a ojcu – po ukończeniu 65 lat, jeśli nie posiadają oni dochodu zapewniającego niezbędne środki utrzymania (art. 3 ust. 3 ustawy). Ustawa nie daje jednak wskazówek, czy ten dochód ma uwzględniać np. dochody współmałżonka.
Ustawa wskazuje również na dalsze warunki przyznania „emerytury mama 4 plus". I tak, świadczenie to może być przyznane osobom zamieszkującym na terytorium Polski i posiadającym po ukończeniu 16. roku życia centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) na terytorium Polski przez okres co najmniej 10 lat, jeżeli są:
- obywatelami Polski lub
- posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Polski obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub
- cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium Polski (art. 3 ust. 2).
Emerytura może przysługiwać jednak wyłącznie osobom, które w trakcie jej pobierania będą mieszkać na terenie Polski (art. 3 ust. 4).
Przeszkodą przeszłość
Prawa do emerytury mama 4 plus nie nabędzie osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności. To ograniczenie nie dotyczy osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.
Organ rentowy może ponadto odmówić przyznania emerytury osobie, którą sąd pozbawił władzy rodzicielskiej lub której ograniczył władzę rodzicielską przez umieszczenie dziecka lub dzieci w pieczy zastępczej lub w przypadku długotrwałego zaprzestania wychowywania dzieci (art. 3 ust. 5 ustawy).
Bez odwołania
Świadczenie może zostać przyznane na podstawie decyzji wydanej na wniosek zainteresowanej osoby. Zarówno od decyzji przyznającej, jak i odmownej, nie będzie można się odwołać. Wnioskodawca może natomiast wnieść wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do Prezesa ZUS lub Prezesa KRUS.
Irena Pacholewska-Urgacz, radca prawny Law First – Kancelaria Prawa Pracy
