Beata Poźniak, Polka która grała w JFK Olivera Stone’a

Zapracowałam sobie na to, że nie muszę już nikomu niczego udowadniać – mówi mi Beata Poźniak. – Nie boję się porażek ani ryzyka, chcę stale robić nowe rzeczy. Bo życie jest krótkie.

Ma za sobą współpracę z legendami: Oliverem Stone'em, George'em Lucasem, Rogerem Cormanem, telewizyjnym potentatem Aaronem Spellingiem.

Dziś mieszka w Los Angeles, ale nie odczuwa presji, by być celebrytką czy robić filmową karierę za wszelką cenę. – Nie przyjmuję każdej roli, którą mi proponują – twierdzi. W tym roku przyjęła dwie, w filmach fabularnych – „Garetcie Jonesie" Agnieszki Holland i nowej superprodukcji jednego z wielkich studiów (jeszcze nie ma prawa ujawniać szczegółów). Jednak zastrzega się: – Jeśli czytając scenariusz, nie poczuję dreszczy, odmawiam, nie chcę się spalać. Aktorstwo jest dla mnie ważne, ale to tylko jedna z wielu form ekspresji, gdzie można odnaleźć się od nowa.

Zaczęła reżyserować: robi filmy ciekawe, eksperymentalne. Pisze poezję, jej wiersze zostały niedawno przetłumaczone na język armeński. Nagrany przez nią zbiór opowiadań „The Tsar of Love and Techno" w prestiżowym rankingu „The Washington Post" został uznany za najlepszy audiobook roku 2015. Ma w domu pracownię: maluje, rzeźbi, robi fantastyczne maski. Przez jakiś czas wykładała na UCLA i prywatnym USC (University of Southern California), działa charytatywnie, wspierając m.in. szpital dziecięcy w Los Angeles.

– Interesuje mnie życie, a czy doświadczam go przez malarstwo, aktorstwo, poezję, podanie komuś ręki w szpitalu, nie ma różnicy. Ważne, by na koniec móc spojrzeć w lustro. Czytałam kiedyś wyniki badań socjologicznych przeprowadzonych wśród starszych ludzi. Niezależnie od pozycji społecznej, zamożności, poziomu wykształcenia, na pytanie, czy istnieje coś, co by zrobili inaczej, gdyby mogli zmienić swoje życie, niemal wszyscy odpowiadali podobnie: „Żałuję, że nie miałem więcej odwagi, by być sobą. Żyć w zgodzie z własnymi zainteresowaniami, a nie z oczekiwaniami innych". Wciąż się boimy, że nie sprostamy powszechnym wyobrażeniom o sukcesie. W kinie przekłada się to na realizowanie kolejnych części hitów. Ja tak nie chcę. Dlatego stale ryzykuję.

Nazywali mnie Pippi

Urodziła się w Gdańsku, w rodzinie lekarskiej. Matka pracowała w spółdzielni inwalidów, zajmowała się osobami niepełnosprawnymi. Ojciec też był lekarzem. Zostawił żonę i córkę, gdy Beata miała dwa lata. Cztery lata później, po rozwodzie, w ogóle zniknął z ich życia. Ciotka i wujowie również byli lekarzami. Beata uznała, że ma ten zawód w genach. W gdańskim liceum wybrała klasę o profilu biologiczno-chemicznym, ale nie znosiła tych przedmiotów. Za to kochała teatr, taniec, brała udział w konkursach recytatorskich. Założyła w szkole zespół taneczny, w konkursie organizowanym w Teatrze Baduszkowej zdobyli pierwsze miejsce.

– Wszyscy mówili, że będę aktorką – wspomina. – Nazywali mnie Pippi Langstrumpf, Anią z Zielonego Wzgórza, ale też Marchewą, bo byłam rudzielcem.

Kiedy powiedziała, że chce zdawać do łódzkiej Filmówki, matka stwierdziła: „Próbuj, ale nie myśl, że zdasz". Wiadomo, konkurencja duża, a wtedy dodawano punkty za pochodzenie, których ona nie miała.

Uparła się jednak, pojechała do Łodzi. I dostała się. Szybko zadebiutowała na ekranie, grając Todzię w „Życiu Kamila Kuranta", potem przyszedł „Szczęśliwy brzeg" ze Stanisławą Celińską, Wojciechem Pokorą i Jerzym Bińczyckim. Z Michałem Bajorem śpiewała poezje Gałczyńskiego. Ale w szkole miała kłopoty. Koledzy się od niej odsunęli, nikt nie chciał robić z nią scenek. Groziło jej wyrzucenie z uczelni. Dziekan nie krył: „Albo studiujesz, albo jesteś gwiazdą". Po drugim roku poprosiła więc o indywidualny tok nauki i dyplom robiła w Teatrze Wybrzeże. W „Vatzlavie" Mrożka, którego premiera odbyła się już w stanie wojennym, w czerwcu 1982 r., zagrała Justynę.

– Pamiętam, jak cenzorka stwierdziła, że mój ojciec w spektaklu nie może mieć brody. Nie wytrzymałam i parsknęłam śmiechem. „Co pani myślała, że jestem głupia, że ja tego nie rozumiem? Przecież on przypomina Karola Marksa" – zaczęła krzyczeć kobieta.

Następną sztuką, którą zaliczono jej w szkole jako dyplom, był „Pan Damazy" w Bim-Bomie.

– Jerzy Afanasjew łamał konwencje, grał symboliką, rozmawiał z publicznością ponad głowami cenzorów – mówi aktorka. – Dzięki niemu zrozumiałam, że tradycyjny teatr można robić w nietradycyjny sposób. Te polskie początki wpłynęły na mój sposób myślenia. Nie tylko jako aktorki.

Później jeszcze przyszło zafascynowanie Josephem Campbellem. – To filozof, który stał się dla mnie ważny. Moje rzeźby w glinie ceramicznej, marmurze, alabastrze są dziś symboliczne, mają ukryte sensy. Wykorzystałam też ten sposób odbierania świata w moim krótkim filmie „Mnemosyne".

Skończyła szkołę z wyróżnieniem, a po studiach trafiła do warszawskiego Teatru Współczesnego. Pierwszą sztuką, w jakiej się pojawiła, było „Jak się kochają", gdzie partnerowała Zofii Kucównie, Czesławowi Wołłejce, Wiesławowi Michnikowskiemu. Ale łatwo nie było. Za miesięczną pensję mogła kupić garść winogron, a dyrektor Maciej Englert nie chciał jej zwalniać do filmu. – Mówił, że mam się szkolić jak Helena Modrzejewska i do kina puści mnie dopiero po latach – wspomina. – A ja nie miałam finansowego zaplecza, było nam z mamą ciężko.

Andrzej Wajda, który dał jej małą rolę pokojówki Zosi w „Kronice wypadków miłosnych", radził: „Beata, ja jestem patriotą. Ale ty wyjeżdżaj". Napisał jej list polecający. Poleciała do Nowego Jorku. Odnalazła tam ojca. Przeżyła rozczarowanie, ale postanowiła zostać. Zarabiała na życie jako modelka – pozowała malarzom, brała udział w sesjach zdjęciowych. I poszła na casting.

– W Polsce nie było jeszcze wtedy agentów czy menedżerów, byłam ciekawa, jak to funkcjonuje – mówi. – A w tamtym czasie można było jeszcze szukać pracy w prasowych działach ogłoszeń. „Oddam psa", „Kupię mieszkanie", „Sprzedam samochód", a obok „Zatrudnię aktora". Pomyślałam: „Zobaczę". Ktoś potrzebował wykonawców do sztuki opartej na autentycznej historii o brutalności nowojorskiej policji.

Zgłosiła się i... dostała główną rolę. Ale Nowy Jork był miastem Broadwayu, reklam, tańca. A ona chciała być bliżej kina. Pojechała do Los Angeles. W pierwszym tygodniu spotkała Kazimierza Brauna, który robił tam „Szewców". Dał jej rolę. Była jedyną Polką w amerykańskiej obsadzie.

Uświadomiła sobie, że daleko od Polski wciąż szuka własnej tożsamości. Zaczęła pisać sztuki, reżyserować, stworzyła własny, eksperymentalny teatr, gdzie bawiła się światłem i słowem. Nazwała go „Discordia". – Znalazłam emigrantów, którzy jak ja cenili wolność – mówi. – Z powodów politycznych nie mogli wydać swoich wierszy w Chinach czy Palestynie. Ja je złożyłam razem i napisałam sztukę „Politicus umbilicus" odwołującą się do różnych tradycji i kultur. Zatrudniłam do niej głuchonieme aktorki. Ludzie polityki, kultury, nauki też na pewne tematy są głusi. Więc ten spektakl miał wymiar symboliczny. I poszło w świat, że Poźniak wymyśliła nowy nurt w teatrze.

Jej „Discordią" zainteresował się Peter Sellars. Namówił na zrobienie kolejnego przedstawienia, które potem pokazał na swoim festiwalu teatralnym. „Discordia" stała się znana, miała dobre recenzje, CNN poświęciło jej materiał w wiadomościach. Ale ona, po kilku premierach, wciąż nie mogła z tego wyżyć.

– Pomyślałam: jestem w Hollywood, muszę spróbować swoich sił w telewizji, filmie. Żeby być samodzielną, mieć na czynsz – wspomina.– Zobaczyłam ogłoszenie, że szukają kandydatów do telewizyjnej gry „Sweethearts". Były tam trzy pary, w tym jedna prawdziwa. Jury musiało zadecydować która. Ja, ze swoim partnerem, byliśmy tak przekonujący, że wygraliśmy i zarobiłam pierwsze duże pieniądze. 1500 dolarów. Wtedy to było coś.

Znajomość z żoną Oswalda

W tym samym czasie dowiedziała się, że będzie powstawał „JFK", film Olivera Stone'a o zabójstwie prezydenta Kennedy'ego. Produkcja owiana była tajemnicą, ale w prasie branżowej ukazywały się informacje, że gwiazdy, Walter Matthau, Donald Sutherland, Jack Lemmon, wystąpią w epizodach. – Każdy chciał w tym filmie choćby przemazać się przez ekran – mówi Poźniak. – Wiedziałam, że nie mam żadnej szansy, ale chciałam choć zobaczyć, jak to wygląda.

Dużo mówiło się o roli Mariny Oswald. Beata postanowiła się zgłosić. Nie wychodziła z biblioteki, czytała wszystko, co się dało, o Johnie F. Kennedym, o tragedii w Dallas. Przestudiowała 26 tomów z komisji Warrena, każdy artykuł w „Timesie" czy „Newsweeku", z Waszyngtonu sprowadzili jej jakieś dokumenty. Chciała wiedzieć, jak Marina się zachowuje, jak mówi, jaki ma temperament. Znajomego fotografa poprosiła, żeby zrobił jej zdjęcie, na którym wyglądałaby jak ona. Wysłała je do produkcji „JFK" razem z fotografią Oswald.

– Miałam szczęście, bo CNN nadał reportaż z „Discordii" w tym samym dniu, co materiał, w którym Oliver Stone wypowiadał się o „JFK" – wspomina. – Nie byłam dla castingowców zupełnie anonimowa. Zadzwonili.

Przed przesłuchaniem nie dostała kartek z tekstem i jak wszyscy musiała podpisać, że nie wolno jej opowiadać o filmie, nawet o castingu. Marina pali, więc weszła do pokoju z papierosem. Posadzili ją przy stole i natychmiast zaczęli bombardować pytaniami jak na przesłuchaniu w FBI: „Gdzie poznałaś Lee? Kiedy go widziałaś ostatni raz? Kłóciliście się? Jak byłaś wtedy ubrana?". Wiedziała wszystko: że pobrali się 30 kwietnia, że Marina zawsze chciała być podobna do Brigitte Bardot, że miała czerwoną sukienkę, włosy spięte do góry. Gdy mówiła o jakimś wydarzeniu, ktoś rzucił: „Gdzie był w tym czasie Lee?". Odpowiedziała: „Alik był w domu", bo Marina tak nazywała męża. Zachwycili się jej przygotowaniem.

– Ale byłam znikąd, bez znanego nazwiska – mówi. – Nie miałam wielkich nadziei.

A jednak po miesiącu zaproszono ją na próbne zdjęcia, już ze Stone'em. Powiedziano jej, że jeśli przetrwa dwie minuty w jego biurze, to będzie sukces. – Przede mną było ze 20 osób – opowiada. – Pomyślałam: mam minimum godzinę. Wyszłam na chwilę, wracam po 20 min, a tam już tylko trzy osoby. Więc jednak prawda. Dosłownie co chwilę: „Next! Next! Next!". Oliver Stone nie ma czasu. Spojrzy i w ciągu kilku sekund wie, czy mu pasujesz do roli. Ma szósty zmysł, wszystko prześwietla.

Porozrzucane papiery reżysera

Gdy weszła do pokoju, spojrzał tak, jakby ją filmował: „Zrób to samo, co zrobiłaś na zdjęciach próbnych". Reżyserka castingu zaczęła krzyczeć agresywnie, tak jak Lee: „No to gdzie byłaś!? Gdzie?! ". Beata improwizowała, tłumaczyła, że poszła dokądś z dziećmi. Stone przerwał: „Za dobrze mówisz po angielsku". „No, me little English" – poprawiła się. Ale jemu ciągle coś nie pasowało. „Za grzeczna jesteś. Oni się kłócą – mówi. – Więcej pasji, agresji. Przecież wy, ze wschodniej Europy, macie temperament". Zaczęła drzeć się: „To ty stale wychodzisz, wracasz nocą. Tu nie ma nawet jedzenia! ". Z jego biurka zgarnęła scenariusze, książki, zaczęła nimi rzucać, cały czas się awanturując.

– Stone tylko patrzył – wspomina. – Przestraszyłam się, bo porozrzucałam wszystkie jego papiery, notatki. Wyszłam, cała się trzęsąc. Ale spojrzałam na zegarek: 12 min. I to był pierwszy sygnał, że może nie jest źle. Dopiero miesiąc później ktoś do mnie zadzwonił.

Zaangażowano do filmu wiele gwiazd, więc w niektórych rolach mogli obsadzić aktorów nieznanych. Na kolejnych próbnych zdjęciach, już w biurze Warner Bros., partnerował jej Gary Oldman. Dostała rolę i zlękła się: miała zagrać prawdziwą, żyjącą osobę. Wielka odpowiedzialność. Marina Oswald nadal mieszkała w Dallas, ale nie chciała mieć z filmem nic wspólnego. Beata spytała Stone'a, czy może sama do niej napisać. Odpowiedział: „Good luck". Powodzenia. Po długim milczeniu odezwał się rzecznik prasowy Mariny. Zaproponował półgodzinne spotkanie w Dallas.

– Ekipa Stone'a zdębiała – opowiada. – Dostałam bilet na samolot w pierwszej klasie, luksusowy hotel, limuzynę. Ja, aktorka znikąd. Przeżyłam szok. A potem było spotkanie. Sporo osób, wszyscy siedzą, ona jedna stoi. Piękna kobieta, krótkie rude włosy. W dłoni papieros. Od razu zmierzyła mnie wzrokiem: „No, jesteś ładna, możesz mnie zagrać" – powiedziała. Bardzo chłodno. Jakaś kobieta pyta: „Mogę zrobić zdjęcie? Czuję się przy tobie, jakbym była z mamą". To była jej córka. Ale jak zacząć rozmowę? Wyciągnęłam z torebki pocztówki i zdjęcia z mojej wycieczki do Leningradu. Wiedziałam, że tam Marina poznała Lee. Zaczęła oglądać te fotografie i widziałam, jak jej twarz się zmieniała, miękła. „Na jak długo przyjechałaś? – pyta. – Może spotkamy się jutro na lunchu?".

Następnego dnia zjadły razem obiad, pogadały bez świadków, Marina zaproponowała: „Masz tyle pytań, wprowadź się do mnie". Beata mieszkała u niej dwa miesiące. Czytały Lermontowa i Puszkina, sadziły w ogródku rośliny. – Stone był zachwycony, rozbudował moją rolę – opowiada. – Przygotowywałam się do tego epizodu sześć miesięcy. Wielokrotnie spotykałam się z prokuratorem Garrisonem i z przyjaciółmi Oswaldów. Coś takiego rzadko się aktorowi zdarza.

To wszystko zaowocowało, zwłaszcza że okazało się, iż większość jej scen była improwizacją: – Zaglądam w scenariusz, a tam: „Marina i Lee na przyjęciu. Improwizacja". Kilka stron dalej: „Marina i Lee kłócą się. Improwizacja". Grający mojego męża Gary Oldman tylko pytał: „Beata, co my gramy?".