NSA nie zmienił tym samym swojej interpretacji niezwykle doniosłych praktycznie zagadnień dotyczących uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych, które były wcześniej przedmiotem dwóch uchwał NSA (I OPS 2/16 z 27 lutego 2017 roku oraz I OPS 5/17 z 26 lutego 2018 roku). Odpowiedź na pytania, które postawiła Prokuratoria ma istotne znaczenie praktyczne i dotyczy tysięcy polskich nieruchomości, w tym w szczególności terenów kolejowych.
Dla zrozumienia problemu niezbędne jest krótkie wprowadzenie historyczne. W roku 1990 grunty, które były użytkowane przez jednostki państwowe podlegały uwłaszczeniu na rzecz przedsiębiorstw państwowych lub komunalizacji na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Uwłaszczenie na rzecz przedsiębiorstw państwowych obejmowało nieruchomości, do których przedsiębiorstwom tym przysługiwało prawo zarządu. Jeżeli danej jednostce nie przysługiwało prawo zarządu, co do zasady, grunty te przypadały samorządom.
Przedsiębiorstwa państwowe składały wnioski o wydanie decyzji uwłaszczeniowych, na których podstawie sądy wieczystoksięgowe wpisywały prawo użytkowania wieczystego do ksiąg wieczystych. Dla wydania decyzji uwłaszczeniowej niezbędne było wykazania prawa zarządu. Prawo to mogło powstać na podstawie ustawy, decyzji lub umowy. Niejednokrotnie jednak, w realiach gospodarki uspołecznionej, przedsiębiorstwa państwowe korzystały po prostu z gruntów, które historycznie im przysługiwały i nie zabiegały o wydanie decyzji potwierdzającej prawo zarządu. W końcu tak czy inaczej wszystkie użytkowane przez nie nieruchomości były państwowe. W konsekwencji, w odniesieniu do wielu przedsiębiorstw państwowych, których nieruchomości podlegały uwłaszczeniu, nie istnieje dokumentacja stwierdzająca przysługiwanie prawa zarządu.
Po latach, wiele takich nieruchomości podlegało rozporządzeniu, chronionemu rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych. W praktyce jednak, wiele nieruchomości stanowiących tereny kolejowe lub byłe tereny kolejowe, w dalszym ciągu nie ma uregulowanego stanu prawnego lub po wydaniu decyzji uwłaszczeniowej nie podlegało rozporządzeniu na rzecz osób trzecich.
W takim stanie prawnym Naczelny Sąd Administracyjny wydał dwie kolejne uchwały (I OPS 2/16 z 27 lutego 2017 roku oraz I OPS 5/17 z 26 lutego 2018 roku). Obie dotyczyły zagadnienia czy tereny kolejowe podlegały komunalizacji na rzecz jednostek samorządu terytorialnego, czy też na skutek przysługiwania prawa zarządu możliwe było ich uwłaszczenie na rzecz przedsiębiorstwa państwowego. W obu uchwałach Naczelny Sąd Administracyjny konsekwentnie stwierdził, że nie istnieje ustawowa podstawa przysługiwania PKP prawa zarządu do gruntów kolejowych. W konsekwencji, do stwierdzenia przysługiwania prawa zarządu, a następnie wydania decyzji uwłaszczeniowej, niezbędne jest przedstawienie dokumentu stwierdzającego istnienie prawa zarządu.
