Najwyższy czas na szkoły zawodowców

– Chcemy zwiększyć udział pracodawców w kształceniu zawodowym, zarówno na poziomie systemowym, czyli tam gdzie zapadają zasadnicze decyzje na temat procesu kształcenia w danym zawodzie, jak i na poziomie bezpośredniej współpracy pracodawców ze szkołami. Zasadnicza zmiana to wprowadzenie obowiązku współpracy szkoły z pracodawcą. Od września 2019 roku dotyczyć to będzie kształcenia w nowych zawodach, a za trzy lata wszystkich zawodów, w jakich kształci szkoła. Katalog możliwych form współpracy jest szeroki i otwarty, naszym celem jest jednak doprowadzenie do tego, by pracodawca był obecny w całym procesie kształcenia: od przygotowania oferty kształcenia w szkole i programów nauczania, przez naukę teorii i szczególnie istotną praktyczną naukę zawodu, udział w doskonaleniu nauczycieli, aż do weryfikacji efektów kształcenia, czyli egzaminów zawodowych – zapowiedział Piotr Bartosiak, zastępca dyrektora w Departamencie Strategii, Kwalifikacji i Kształcenia Zawodowego w Ministerstwie Edukacji Narodowej.

Dyr. Bartosiak poinformował, że pojawi się nowa formuła kształcenia praktycznego, dostosowana do oczekiwań pracodawców: staże uczniowskie umożliwiające uczniowi naukę w przedsiębiorstwie nawet od klasy pierwszej do ostatniej, czyli przez cały cykl kształcenia – jeśli taka będzie wola obu stron. Uczeń zawrze z pracodawcą umowę, której czas trwania zostanie zaliczony do jego stażu pracy. Otrzyma za ten staż wynagrodzenie, a pracodawca będzie mógł te kwoty wliczyć w koszty uzyskania przychodu.

Zdaniem dyr. Bartosiaka firmy będą zainteresowane tą formą współpracy ze szkołami, bo dziś trudno wskazać nawet jedną branżę, która nie boryka się z brakiem wykwalifikowanej kadry. Tego typu staż jest też odpowiedzią na postulaty pracodawców.

Edukator 2019 - PDF

Jak ocenić kwalifikacje

Problemem jest nie tylko brak ludzi do pracy, ale i ocena ich rzeczywistych umiejętności zarówno teoretycznych, jak i praktycznych.

Wojciech Stęchły, ekspert Instytutu Badań Edukacyjnych, przypomniał, że w ocenie rzeczywistych umiejętności pomaga zintegrowany system kwalifikacji. System ten gwarantuje, że mamy pewność, co osoba posiadająca dany certyfikat wie i umie. Kwalifikacje opisywane są w porównywalny sposób.

System obejmuje także kwalifikacje nadawane przez podmioty spoza systemu edukacji, np. stowarzyszenia, fundacje, przedsiębiorstwa szkoleniowe.

Żeby lepiej zrozumieć ZSK, warto wspomnieć o certyfikatach językowych. Dobrze określone poziomy wymagań (np. na certyfikat z poziomu B2 w języku angielskim) pozwalają zorganizować porównywalne egzaminy przeprowadzane przez specjalnie do tego wyłonione ośrodki. A uczeń może uczyć się w dowolnej odpowiadającej mu formie – samodzielnie, z lektorem lub w szkole językowej. Analogicznie, jeśli ktoś chce uzyskać znajdujący się w ZSK certyfikat montowania stolarki budowlanej, może się o niego ubiegać niezależnie od tego, gdzie opanował wymagane umiejętności.

Zintegrowany system kwalifikacji nie ogranicza się do obszaru zawodowego. – Znajdziemy w nim np. certyfikat dotyczący pracy z dzieckiem metodą Marii Montessori i podstawowych umiejętności komputerowych – wyliczał Wojciech Stęchły.

A jak przygotowanie absolwentów szkół do sprostania oczekiwaniom pracodawców ocenia szef dużej firmy?

– Brakuje fachowców, jeśli przez to słowo rozumiemy osobę, która ma wiedzę, ale i dobre przygotowanie praktyczne. Dlatego ważny jest system zawodowych certyfikatów. Na etapie rekrutacji sprawdzenie umiejętności praktycznych w zakładzie pracy nie jest możliwe, bo kandydat na pracownika nie ma jeszcze odpowiednich dokumentów, np. świadectwa o zaliczeniu zakładowych norm BHP i dlatego nie można go postawić przy maszynie, by ocenić jak sobie z nią radzi – mówił Jacek Siwiński, prezes Velux Polska. – Nadal się zdarza, że osoba ubiegająca się o pracę ma dokument potwierdzający wykształcenie w dziedzinie nam potrzebnej, ale to wiedza teoretyczna. Nie można jednak takiemu kandydatowi od razu powierzyć obsługiwania ogromnej prasy hydraulicznej, bo nigdy wcześniej nie miał on z nią kontaktu. W naszych zakładach mamy rozbudowany system wdrożeń i szkolenia pracowników, na specjalnej matrycy umiejętności zaznaczamy, na jakim poziomie jest wiedza pracownika dla każdej maszyny.

Zdaniem prezesa zdarzają się też sytuacje odwrotne: kandydat obsługiwał różne urządzenia, ale brak mu wiedzy, która pozwoliłaby na poznanie i zrozumienie rysunków technicznych i dokumentacji nowego urządzenia, a potem szybkie opanowanie go.

Od mechanika do internetu rzeczy

Według szefa Veluxu kadrowe kłopoty pracodawców wynikają z dwóch powodów. Brakuje fachowców w zawodach tradycyjnych, typu mechanik, elektromechanik, operator wózków widłowych, choć wydawałoby się, że przez lata liczba osób, które opanowały te umiejętności jest ogromna. Ale trudno także o fachowców w nowych specjalizacjach i zawodach.

– W zakresie Internet of Things postęp technologiczny jest tak szybki, iż każda nowa maszyna i linia produkcyjna ma „w sobie" więcej automatyki, informatyki i generuje więcej danych do obróbki. Wszystko to wymaga od pracowników nieco innego podejścia niż jeszcze pół roku czy rok temu, nie mówiąc o latach wcześniejszych. Skutek tych dwóch powodów jest taki: braki kadrowe są wszędzie – ocenia prezes Siwiński.

Skąd więc wziąć ludzi? Maria Montowska, dyrektor ds. kształcenia zawodowego i ustawicznego Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej ocenia, że w Polsce nadal szkoła zawodowa to jest nauka teoretyczna z nauką o zawodzie i nie ma to nic wspólnego z kształceniem dualnym.

– W naszym rozumieniu kształcenie dualne to jest przede wszystkich budowanie więzi między uczniem a przedsiębiorstwem i odpowiedni miks nauki teoretycznej z praktyką. A ten miks wygląda tak: uczę się w szkole i chodzę do zakładu. Ponieważ mam odpowiednie przeszkolenie, ubezpieczenie i zaliczony kurs BHP, mogę w firmie wykonywać potrzebne tam prace – uważa dyr. Montowska.

Izba korzysta z doświadczeń niemieckiego systemu edukacji na różne sposoby. Dziś w Niemczech bezrobocie wśród osób do 25. roku życia jest mniejsze niż średnia, co świadczy, iż absolwenci szybko znajdują zatrudnienie, a to z kolei znaczy, że są do pracy dobrze przygotowani. Tamtejszy system edukacji jest bardzo stabilny. Przepisy wprowadzone w roku 1969 zmienione były dopiero w 2005. W tym czasie wielokrotnie rządy się zmieniały, ale przepisy – nie.

– Nie zazdroszczę polskiemu Ministerstwu Edukacji. W Niemczech ten resort przygotowuje ogólne ramy, a sporo konkretnych działań od lat wykonuje grupa instytucji blisko z resortem współpracujących. Stabilność przepisów i dzielenie się odpowiedzialnością dają tam dobre wyniki. Szkoła dziś powinna pokazać, jak się uczyć, i przyzwyczajać młodych do krytycznego myślenia – uważa dyr. Montowska.

Remont czy przebudowa

Małgorzata Okońska-Zaremba, dyrektorka departamentu kompetencji, nadzorująca współpracę z rządem w zakresie szkolnictwa zawodowego Konfederacji Lewiatan oceniła, że przygotowana reforma kształcenia zawodowego to jak remont starej szkoły zaplanowany w czasach, gdy potrzebujemy wzniesienia zupełnie nowej, nowoczesnej budowli na nowych fundamentach.

– Mają być wdrożone nowe podstawy programowe, ale jednym z głównych kłopotów polskiego systemu edukacji są stare nawyki kadry nauczycielskiej. Naszym zdaniem potrzebna jest narodowa debata na temat przygotowania zupełnie nowego systemu kształcenia zawodowego w Polsce, który byłby adekwatny do współczesnych wyzwań rozwojowych i wymogów ery cyfryzacji – oceniła dyr. Okońska-Zaremba.

Przedsiębiorcy doceniają wprowadzenie obowiązku współpracy szkoły z pracodawcą, bo ciągle jest tak, że edukacja sobie, a gospodarka sobie. Konfederacji Lewiatan znany jest przypadek powiatu, gdzie jest kilkanaście firm przemysłu mięsnego, natomiast lokalne szkoły średnie specjalizują się w tematyce obronności, choć żadna firma tego typu w tym powiecie nie działa.

– System identyfikowania zapotrzebowania na absolwentów nie działa dobrze, dane z powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy nie zawsze pozwalają prawidłowo określić, jakich fachowców dany region potrzebuje. Ten system też wymaga zmian – twierdziła przedstawicielka Konfederacji Lewiatan.

Nauka przez całe życie

Wojciech Stęchły ocenił, że potrzebujemy przemyślanej polityki rozwoju umiejętności w Polsce. Ważnym punktem jest opracowana przez Instytut Badań Edukacyjnych zintegrowana strategia umiejętności. Ogólnoświatowym trendem jest rosnąca rola „całożyciowego" uczenia się, nie tylko przez udział osób dorosłych w edukacji, ale przede wszystkim przez poszerzenie zakresu i podniesienie rangi uczenia się poza- i nieformalnego, czyli takiego, które odbywa się w ramach kursów, szkoleń, wykonywania pracy czy samokształcenia.

– Mówi się, że aby się czegoś nauczyć, trzeba to najpierw zrobić. W szkolnictwie branżowym promowanie praktycznej nauki zawodu u pracodawcy jest wyraźnym sygnałem, że ten sposób uczenia się powinien mieć większy udział w edukacji – twierdził Wojciech Stęchły.

Problemem jest też niedostatek informacji o tym, jakie zawody będą potrzebne za kilka lat. GUS od lat ogłasza wprawdzie dane „Popyt na pracę" dotyczące tego, jakich pracowników pracodawcy potrzebowali w ostatnim kwartale, ale szkołom chodzi przecież o to, co będzie potrzebne w przyszłości.

– Na prośbę resortu GUS zbadał pilotażowo zapotrzebowanie na absolwentów w zawodach szkolnictwa branżowego na poziomie techników i szkół branżowych w perspektywie kwartału, roku oraz trzech lat. Badanie to będzie kontynuowane, jego pierwsze wyniki były gotowe w roku ubiegłym i zostały uwzględnione, obok innych wyników badań i analiz, w niedawno opublikowanej pierwszej prognozie MEN dotyczącej zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy. Zwiększymy finansowanie kształcenia uczniów w tych zawodach, które w prognozie zostały uznane za przyszłościowe – jest ich 20, m.in. automatyk, mechatronik, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, technik elektronik, technik programista – zapowiedział dyr. Bartosiak.

Kto nauczy nauczycieli

Maria Montowska uznała, że w debacie o kształcie szkolnictwa zawodowego zabrakło dwóch elementów. Jeden dotyczy nauczycieli zawodów technicznych: kto ma ich kształcić, bo kadry bardzo brakuje. Podała taki przykład: do szkoły uczącej zawodu szklarza przyjeżdża profesor wyższej uczelni, bo w okolicy nie ma żadnego nauczyciela, który by potrafił nauczyć tego zawodu, a niedaleko są dwie fabryki szkła. Drugi element to uczniowie – jak ich i ich rodziców przekonać, iż szkoła zawodowa to dobra przyszłość?

Językiem fachowców od nauczania nie dotrze się do tych grup. Rodzice potrzebują podpowiedzi, jaki zawód da dziecku stabilną przyszłość z dobrymi zarobkami.

– Generalnie w społeczeństwie brak jest wiedzy o nowoczesnych zawodach technicznych. U wielu ludzi pokutuje jeszcze przekonanie, że praca w przemyśle jest ciężka, trudna, brudna. A ta praca coraz mniej wymaga wysiłku fizycznego, a coraz więcej myślenia twórczego, bo coraz częściej przy obsłudze maszyny pracuje się zespołowo i z komputerem – przekonywała dyr. Montowska.

Pomysły są, ale...

– Moim zdaniem w programie zmian w szkolnictwie zawodowym jest wiele ciekawych pomysłów. Ale dziś pytanie brzmi, jak one będą realizowane w praktyce. Kluczowa jest kadra: same zmiany przepisów nie wystarczą, ważne są też umiejętności miękkie. Nie czekając na zmiany, w firmie zatrudniającej ponad 4 tys. osób musimy sobie radzić sami. I radzimy sobie – mówił Jacek Siwiński.

Przykładem utworzenie klasy patronackiej w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Gnieźnie. Uczniowie mają szansę na rozwój odpowiednich kompetencji, poznanie pracy w nowoczesnym zakładzie produkcyjnym i zdobycie zawodu automatyka cenionego nie tylko na lokalnym rynku pracy. Współpraca polega na objęciu przez firmę Velux opieką klasy patronackiej, której uczniowie będą odbywać naukę w zawodzie automatyk.

Niedawno rozpoczął się nabór na rok szkolny 2019/2020. Oferta adresowana jest zarówno do absolwentów gimnazjów, jak i szkół podstawowych. Organizatorzy zakładają przyjęcie 15 osób po gimnazjum oraz 15 osób po szkole podstawowej.