Taki głos objawia się raz na kilkadziesiąt lat, do tego Bernard Ładysz miał nieprawdopodobny talent aktorski, więc każde jego pojawienie się na scenie czy estradzie koncertowej elektryzowało widzów i słuchaczy. A jednocześnie w jego życie brutalnie zaingerowała historia i polityka.

– Jestem z rocznika 1922, chyba najgorszego z możliwych – powiedział przed laty w rozmowie z „Rzeczpospolitą”. – Niemal wszystko, co zaczynaliśmy w życiu, bywało brutalnie przerywane. Człowiek musiał się nieustannie dostosowywać albo wręcz zaczynać od nowa.

Urodził się na Wileńszczyźnie, w Wilnie też rozpoczął naukę śpiewu, ale porządne studia podjął dopiero po 1945 roku w Warszawie, a i tak nie miał na nie specjalnie dużo czasu.

Gdy wybuchła wojna, miał 17 lat. Działał w wileńskiej partyzantce AK, schwytany przez Rosjan trafił do 361. pułku zapasowego Armii Czerwonej w Kałudze. W rzeczywistości był to obóz dla Polaków, którzy odmówili złożenia radzieckiej przysięgi wojskowej. Pracowali przy wyrębie lasu. Do Polski wrócił w 1946 r., rodzice opuścili Wilno wcześniej, ale ojciec zmarł, gdy tylko wysiedli z pociągu. Ich skromny dobytek został rozkradziony, kiedy matka zaczęła załatwiać formalności związane z pochówkiem.

Początkowo chwytał się różnych zajęć, dlatego na zajęcia w uczelni mógł uczęszczać dopiero po godzinach po godzinach pracy. Jego talent został jednak szybko dostrzeżony, najpierw przez zespół Wojska Polskiego, a w 1950 r. zdobył angaż do Opery Warszawskiej, gdzie zaraz potem zadebiutował w zastępstwie jako książę Gremin w „Eugeniuszu Onieginie” Czajkowskiego. Rola to nieduża, ale z jedną najpiękniejszych arii, jakie w historii muzyki napisano dla basa. W ciągu pięciu minut można w niej podbić publiczność i Bernard Ładysz potrafił to uczynić.

Świat stanął przed nim otworem, gdy w 1956 r. w brawurowym stylu wygrał konkurs wokalny w Vercelli. Włosi się zachwycili fenomenalnym basem z Polski i Bernard Ładysz niemal natychmiast otrzymał propozycję angażu z mediolańskiej La Scali. Na początek miał pojechać z tym zespołem na tournee do RFN, a także zaśpiewać kilka premier w Palermo, a potem wystąpić w La Scali Zrealizował pierwszą część planu i musiał wrócić do kraju.

To, co później się wydarzyło, nie jest do końca znane. Ponoć zaproszenie z Mediolanu zaginęło w biurkach urzędników decydujących o wyjazdach Polaków na zachód, co byłoby działaniem typowym dla PRL-owskiej biurokracji kontrolującej, by nikt się nie wywyższał nad innych, a o atrakcyjnych angażach dla artystów musi decydować władza. W innym wszakże wywiadzie Bernard Ładysz przyznał, że zawiniła jego własna głupota. Wojenna trauma powodowała, że nie chciał „zarabiać u Niemców”, we Włoszech zaś nie miał zamiaru płacić obowiązkowej daniny na tamtejsze związki zawodowe. Wolał śpiewać u siebie, w kraju.

Po pewnym czasie udało mu się ponownie wyjechać. W 1959 r. został zaproszony przez Columbię w nagraniu opery „Łucja z Lammermooru” jako partner wielkiej Marii Callas. Ta sama wytwórnia wydał wkrótce potem jego solową płytę. Był pierwszym polskim śpiewakiem, którego światowy koncern fonograficzny potraktował jak gwiazdę. Ale to, co wciąż wydawało się efektownym początkiem, okazało się punktem kulminacyjnym. Ładysz wrócił do Warszawy.

Tu miał swoją publiczność oraz matkę, która była dla niego najważniejszą osobą i najważniejszym krytykiem, a ona nie wyobrażała sobie życia poza Polską. – Moja mama mówiła mi: Synu, śpiewaj wszystko byle z sercem! – wspominał. – I tak właśnie robiłem.

Śpiewał więc właściwie wszystko. Kreował wielkie postaci w klasycznych operach i wykonywał muzykę współczesną. Rozbawiał publiczność do łez jako tytułowy „Il maestro di capella” w barokowym intermezzo Cimarosy, ale należał też do solistów współpracujących z Krzysztofem Pendereckim. Brak udział w słynnym prawykonaniu jego „Pasji według św. Łukasza” w Münster w 1965 r. i w prapremierze opery „Diabły z Loudun” w Hamburgu cztery lata później. Chętnie śpiewał też pieśni żołnierskie i popularne piosenki (często w duecie z żoną Leokadią Rymkiewicz, drugą najważniejszą kobietą jego życia). Nie stronił też od musicalu, w latach 80. zagrał Tewiego Mleczarza w pierwszym w Polsce wystawieniu „Skrzypka na dachu”.

Do historii przeszły przede wszystkim jego wielkie kreacje operowe. Był najwspanialszym Skołubą w „Strasznym dworze” Moniuszki, fenomenalnym Filipem II i Wielkim Inkwizytorem w „Don Carlosie” Verdiego i oczywiście jednym z najlepszych na świecie Borysem Godunowem. Do występu w operze Musorgskiego został zaproszony przez Teatr Bolszoj w Moskwie, który niechętnie powierza tę rolę basom spoza Rosji. Kilkadziesiąt lat po Ładyszu tego zaszczytu dostąpił niedawno drugi Polak, Rafał Siwek.

Borys Godunow to partia, w której Bernard Ładysz potrafił w pełni pokazać swój talent. – Gdyby na scenie wyrecytować po prostu tekst „Borysa Godunowa” – opowiadał kiedyś – wyszedłby pewnie dość marnie Z wielką muzyką Musorgskiego robi się z niego dramat z prawdziwego zdarzenia, I tu dopiero możemy odpowiedzieć, kim naprawdę jest śpiewak. Nie tylko musi mieć głos. Ma być aktorem. Musi wiedzieć, dlaczego śpiewa właśnie tak, a nie inaczej. I dla kogo śpiewa, bo wszystko musi być zrozumiałe.

Z jego zdolności aktorskich korzystał także polski film, a on nawet gdy pojawiał się na moment na ekranie, zapadał w pamięć, choćby w „Ziemi obiecanej” Wajdy, gdzie w scenie w kawiarni mignął jako rosyjski kupiec. Większe role stworzył w „Znachorze” Hoffmana (młynarz Prokop), w „Lalce” Hasa (Suzin) czy we współczesnym filmie „Karate po polsku” Wójcika (proboszcz). Zagrał też Lirnika w „Ogniem i mieczem” Hoffmana.

Z racji wieku od wielu lat nie występował, coraz rzadziej też pojawiał się publicznie. Ostatnie wielkie święto Opera Narodowa urządziła mu z okazji 90. urodzin, podczas tej gali przypomniano fragment jego najważniejszej roli – scenę śmierci Borysa Godunowa.

Wspominając swoje życie Bernard Ładysz powiedział kiedyś „Rzeczpospolitej” z nostalgią: – Nie miałem menedżera, który by mi pomógł, więc niczego się nie dorobiłem. Zdrowie uciekło, a włosy posiwiały.

W chwilę potem jednak dodał: – Ale nie żałuję niczego, jedynie młodych lat.