Za dwa miesiące wejdą w życie przepisy o odpowiedzialności majątkowej urzędników za rażące naruszenie prawa (DzU z 2011 r. nr 34, poz. 173). Czy ukrócą ich samowolę i poprawią jakość wydawanych decyzji?
– To hamulec dla nieograniczonej władzy fiskusa – mówi Arkadiusz Michaliszyn, doradca podatkowy, partner w kancelarii CMS Cameron McKenna. – Niezgodnych z przepisami decyzji jest tak dużo, że przyda się dodatkowy straszak. Nie spodziewam się jednak masowego pociągania urzędników do odpowiedzialności. Aby do tego doprowadzić, trzeba bowiem spełnić wiele warunków.
Długa procedura
– Przede wszystkim musi być prawomocnie stwierdzona nieważność decyzji z powodu rażącego naruszenia prawa – tłumaczy adwokat Dariusz Strzelec z kancelarii Brzezińska, Narolski, Mariański. – Może to uczynić organ podatkowy lub sąd. Potem podatnik musi wykazać, że wskutek błędnej decyzji poniósł szkodę, i wystąpić o odszkodowanie do sądu cywilnego. Gdy już je dostanie, naczelnik urzędu skarbowego powinien w ciągu 14 dni złożyć wniosek do prokuratury o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Prokurator ustala, czy zachodzą przesłanki do pociągnięcia do odpowiedzialności. Jeśli tak, wytacza powództwo i odbywa się postępowanie sądowe w sprawie odszkodowania.
Rażące naruszenie
Eksperci twierdzą, że największy kłopot będzie z wykazaniem rażącego naruszenia prawa. Pojęcie to pojawia się m.in. w ordynacji podatkowej jako przesłanka stwierdzenia nieważności decyzji. Nie wiadomo jednak, kiedy się kończy zwykłe naruszenie przepisów, a zaczyna rażące. Z orzecznictwa sądowego wynika, że wtedy, kiedy orzeczenie wydane przez organ ewidentnie odbiega od normy prawnej, a jej wykładnia nie budzi wątpliwości (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, sygn. III SA 1110/00).
Podstawą stwierdzenia nieważności decyzji może być także złamanie przepisów procesowych. – Przykładowo, w orzecznictwie kwalifikuje się tak naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania – tłumaczy Strzelec. – Zdarza się, że urząd, aby zdążyć przed przedawnieniem, wydaje decyzję, a całe postępowanie dowodowe przeprowadza dopiero izba skarbowa. Rażąco można też naruszyć prawo materialne. Będzie tak, gdy decyzja jest ewidentnie sprzeczna z przepisami, np. kwalifikuje do przychodów świadczenie, które jest wyraźnie z nich wyłączone.
