Cesarstwo sztuki

Centrum Kultury Zamek jest jedną z najprężniej działających placówek kulturalnych Poznania, choć budowany był z zupełnie innym przeznaczeniem. Monumentalną i mroczną budowlę ukończono w 1910 roku. Franz Schwechten zaprojektował ją dla ostatniego cesarza niemieckiego i króla Prus Wilhelma II. Jeden z najmłodszych zamków Europy miał raz na zawsze potwierdzić przynależność Wielkopolski do Rzeszy. I stać się najważniejszą budowlą tzw. dzielnicy cesarskiej. Były tam apartamenty pary cesarskiej, a w wieży znajdowała się prywatna kaplica w stylu bizantyjskim. Największe wrażenie robiła Sala Tronowa, nawiązująca do bizantyjskich bazylik. Na Dziedzińcu Różanym po dziś dzień stoi Fontanna Lwów wzorowana na podobnej fontannie z Patio de los Leones w Alhambrze w Grenadzie.

Po powstaniu wielkopolskim zamek stanowił własność Skarbu Państwa. Uchwałą rządu RP z 1921 oddany został do dyspozycji naczelnika państwa, a następnie prezydenta. Mieściło się tu Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, którego zadaniem było doprowadzenie do zjednoczenia Wielkopolski z pozostałymi ziemiami odradzającego się państwa. W zamku mieściły się też instytucje edukacyjne i kulturalne, niektóre zakłady Uniwersytetu Poznańskiego, organizacje studenckie, harcerskie oraz redakcje czasopism.

Po 1939 roku podczas okupacji niemieckiej zdecydowano o natychmiastowej przebudowie zamku na siedzibę Adolfa Hitlera. Wszystkie najważniejsze pomieszczenia urządzono w totalitarnym stylu architektury III Rzeszy. Osobisty gabinet Hitlera urządzony tak jak w Berlinie powstał w dawnej kaplicy. Na podgrzewanym elektrycznie balkonie Führer miał przyjmować defilady. Pod podwórzem powstał schron przeciwlotniczy na 375 osób. Co ciekawe, Hitler ostatecznie w zamku nigdy się nie pojawił, choć jego gabinet pozostał niezmieniony do dziś, z czego kilkakrotnie korzystali filmowcy.

Kulturalny zabytek

Po wojnie, gdy Poznań wrócił do Polski, rozważano zburzenie monumentalnego zamku ze względu na jego mroczną historię. Praktyczny zmysł poznaniaków zdecydował, że postanowiono go wykorzystać do nowych celów. Warszawski architekt Bolesław Szmidt w 1950 stworzył koncepcję głębokiej jego przebudowy: planowano m.in. zabudowę krużganków na wzór wawelskich, podwyższenie wieży zegarowej, nowy wystrój sal itp.

Z tych planów niewiele zrealizowano. Zamek stał się najpierw nowym ratuszem, czyli siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, a w 1962 zaczął służyć sztuce jako Pałac Kultury. Aby ostatecznie ukrócić próby jego zburzenia, w 1979 Zamek Cesarski został wpisany do rejestru zabytków jako dobro kultury.

Dziś gospodarzem gmachu jest Centrum Kultury Zamek, jedna z największych instytucji kultury w kraju.

– Jesteśmy instytucją interdyscyplinarną, prezentującą najciekawsze zjawiska kultury współczesnej, w której przenikają się i uzupełniają wzajemnie sztuki wizualne, teatr, film, muzyka i literatura – mówi dyrektor Anna Hryniewiecka. – Chcemy także być miejscem eksperymentu artystycznego poprzez stwarzanie twórcom warunków do realizacji dzieł i spotkań z odbiorcami. Po remoncie i modernizacji przeprowadzonej trzy lata temu możliwości naszej placówki znacznie się rozszerzyły. Od lat przyjmujemy pod swój dach i współpracujemy z instytucjami, które pozbawione są własnej siedziby, takimi jak choćby Polski Teatr Tańca, gościmy inne organizacje pozarządowe. Współpracujemy z teatrami offowymi, takimi jak Teatr USTA, USTA. Zamek jest miejscem projektów artystycznych o różnorodnym charakterze. Współorganizujemy takie wydarzenia jak festiwal filmów dokumentalnych OFF Cinema, festiwal kina dla dzieci Ale Kino! Tworzymy płaszczyznę współpracy z artystami.

Artyści rezydenci

CK Zamek dzięki nowo pozyskanym przestrzeniom urządza rezydencje artystyczne.– Co roku wyłonionym w konkursie artystom gwarantujemy zakwaterowanie i szansę realizacji zgłoszonych projektów. Nie stwarzamy im żadnych barier i ograniczeń, ale zależy nam, by ich projekty artystyczne osadzone były w przestrzeni naszego zamku. Widzowie zanim poznają efekty pracy, mają okazję uczestniczyć w prowadzonych przez twórców warsztatach. Taka rezydencja artystyczna trwa ok. dwóch miesięcy. Obejmują one teatr, performance, taniec, muzykę, instalację multimedialną.

Aby uświadomić sobie oryginalność takich projektów, warto wspomnieć choćby Sensorium, czyli instalację dźwiękową Rafała Zapały. Wypełnił on pustą, monumentalną przestrzeń wieży zegarowej zamku głośnikami i skomponowaną muzyką. Jej odtwarzanie było powiązane z reakcjami psychofizycznymi zwiedzającego. „Seans w surowej i fascynującej przestrzeni – jak można było przeczytać w projekcie – odbywa się jednoosobowo pod opieką milczącego asystenta. Kompozycja ma otwartą formę, muzyka może rozwijać się w różnych kierunkach i różnych tempach w korelacji ze stanem umysłu zwiedzającego". Technologiczne „serce" instalacji powstało w instytucie CCRMA na Uniwersytecie Stanforda.

We wnętrzach dawnej rezydencji cesarskiej mają siedzibę także m.in. Teatr Animacji, fundacja „Malta", Centrum Sztuki Dziecka i Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956).

Poznański Zamek bardzo intensywnie rozwija działalność edukacyjną. Są spotkania literackie, poetyckie, muzyczne, filmowe, wielką renomą cieszy się kino artystyczne. W Zamku odbywają się ważne wystawy plastyczne. Do połowy lutego czynna jest prezentacja malarzy Normandii. Wielkim wydarzeniem stanie się z pewnością pierwsza w Polsce tak szeroka prezentacja dorobku artystycznego legendarnej Fridy Kahlo.