Od Shire’u do Mordoru

Brytyjczycy Kerry i Neil Westonowie prowadzą w Hokitika na Wyspie Południowej najlepszy w Nowej Zelandii hostel. Zanim dziesięć lat temu osiedli w dawnym mieście poszukiwaczy złota, długo wędrowali po świecie.

– Z naszych dwóch lat wędrówki dziewięć miesięcy spędziliśmy w Nowej Zelandii, większość na Wyspie Południowej. Pasowało nam tu wszystko: klimat, krajobraz, ludzie. To było chyba nasze przeznaczenie – śmieje się Kerry, pakując do koperty prezenty jej autorstwa: drewniane stylizowane ptaki, wisiorki z kości, malunki na desce.

Kerry jest plastyczką. To jej obrazy nowozelandzkich ptaków, wystrój pokoi, wyposażenie i wygląd jadalni, bujny tropikalny ogród czy galeria nadają hostelowi Birdsong oryginalność. Doceniły to najbardziej znane przewodniki świata z Lonely Planet na czele.

Hostel Westonów to jedna z tysięcy małych firm, które prowadzą w Nowej Zelandii nie tylko rodowici wyspiarze, ale i obcy, którzy znaleźli tutaj swoją ziemię obiecaną.

Niemiec Juergen Schacke jest artystą fotografikiem. Zakochał się w Nowej Zelandii 12 lat temu, założył tu rodzinę, otworzył galerię w Hokitika. Jego zjawiskowe pejzaże, fotografie ptaków w formacie obrazów, albumy i karty pocztowe kupują ludzie z Europy, USA, Azji.

– Podoba mi się życie tutaj. Spokojne, stabilne, codziennie spotykam u siebie w galerii ludzi z całego świata, więc nie mam powodu za nim tęsknić – opowiada z uśmiechem.

Turystyka daje tu zatrudnienie dziesiątkom tysięcy rodzin. W sumie ponad 1,6 mln ludzi działa w sferze usług w liczącym 4,4 mln kraju. Z usług (wliczając bankowe) pochodzi prawie 70 proc. nowozelandzkiego PKB wynoszącego 117 mld dol. amerykańskich (2011 r.).

Składają się na to oryginalne sklepy z pamiątkami, gastronomia, wypożyczalnie wszelkiego sprzętu; firmy oferujące rozrywki dla miłośników adrenaliny, jak nowozelandzki wynalazek, czyli skoki na bungee; spływy kajakowe rwącymi rzekami, loty na paralotniach ze szczytów Alp Południowych; kajakowanie po fiordach; to firmy transportowe i agencje turystyczne.

Z turystyką związane jest też utrzymanie kraju w czystości.

Toaleta w buszu

Wyspa Południowa to chyba najczystszy kawałek naszej planety. Ani w lasach deszczowych, ani na wysokogórskich szlakach Alp Południowych, ani w parkach narodowych, na plażach Morza Tasmana, w buszu, na poboczach dróg, parkingach, wioskach czy miastach nie zobaczy się nawet papierka. .

Nowozelandczycy zrobili z utrzymania czystości dobrze prosperujący rynek pracy. Według najnowszych danych nowozelandzkiego urzędu statystycznego w tej sferze działa ponad 14 tys. firm. To więcej niż w branży energetycznej, górnictwie, oświacie czy telekomunikacji.

W ogólnodostępnej kuchni hostelu Birdsong stoi sześć wielkich koszy na śmieci: na szkło białe, szkło kolorowe, puszki i inne opakowania metalowe; plastik, resztki organiczne i na papier. Kosze opróżnia dwa – trzy razy w tygodniu firma, która wiezie odpady do centrum recyklingu w oddalonym o 30 km Ross, też dawnym miasteczku poszukiwaczy złota.

– Za wywóz śmieci płaci u nas każdy, nieważne, czy z tego korzysta czy nie. Nas to kosztuje ok. 1200 miejscowych dolarów tygodniowo (3100 zł). Ale ponieważ prowadzimy dokładną segregację odpadów, to możemy sobie część odliczyć od podatków. Taki system zachęca do segregowania śmieci – wyjaśnia Kerry.

Na odludnej plaży Boy's Beach pod miastem Picton, skąd wypływają promy na Wyspę Północną, spotkałam Willa Johnsona, który codziennie wieczorem przemierza dziesięć kilometrów kamienistego wybrzeża z workami na śmieci. Trochę tych śmieci znajduje wyrzuconych przez fale i dzięki temu jego jednoosobowa firma sprzątająca zarabia na życie pięcioosobowej rodziny.

Inna jednoosobowa firma utrzymuje w czystości toaletę na tej samej plaży. Choć to prawie godzina wędrówki od miasta przez gęsty busz, w toalecie jest świeży bukiet kwiatów, woda z pojemnika i mydło, dwa wielkie ręczniki do skorzystania i środki do odkażania rąk. Do tego mapy szlaków i uwagi o pogodzie.

Oczywiście takim sprzątającym firmom musi sprzyjać polityka rządu i lokalnych władz, które płacą za utrzymanie w czystości miejsc publicznych. Ten publiczny wydatek się jednak opłaca. Bezrobocie w Nowej Zelandii niewiele przekracza 6 proc.; dochód na osobę to 31 tys. USD (tylko 4 tys. mniej niż w Wielkiej Brytanii).

Drożyzna

System podatkowy jest przejrzysty. Działalność prowadzi się prosto. Biurokracji niewiele – ocenia Kerry Weston. Podobną ocenę wystawiły Nowej Zelandii The Heritage Fundation i „The Wall Street Journal" w swoim corocznym rankingu wolności gospodarczej. Odległa wyspiarska społeczność zajęła wśród 179 krajów czwarte miejsce, za „najbliższymi" sąsiadami – Hongkongiem, Singapurem i Australią.

„W handlu zagranicznym średnia stawka celna jest na konkurencyjnie niskim poziomie 1,6 procent, a bariery pozataryfowe są niewielkie. Istnieje bardzo niewiele ograniczeń działalności inwestycyjnej, a dużo zachęt dla inwestycji zagranicznych. Dobrze rozwinięty jest sektor finansowy. Ogólne przepisy – rozsądne i przejrzyste. Banki nadal dobrze skapitalizowane i stabilne" – czytamy w tegorocznym zestawieniu.

Warto do tego dodać, że według najnowszego rankingu Transparency International Dania, Nowa Zelandia i Singapur to kraje o najmniejszej korupcji na świecie.

Średnie zarobki nowozelandzkie to oficjalnie 25 NZD na godzinę (65 zł) i 898 NZD (2323 zł) tygodniowo. Wychodzi prawie 9,3 tys. zł miesięcznie.

W Christchurch, największym mieście Wyspy Południowej, Patti Page, 72-letnia sympatyczna emerytka, zaprosiła mnie na kolację. Od śmierci męża Patti mieszka samotnie w domu niedaleko słynnego w tym kraju toru wyścigów konnych Riccarton Park. To dobra, zielona, spokojna dzielnica. Dom Patti jest nieduży, ale wygodny. Emerytury ma niecałe 3000 miejscowych dolarów miesięcznie (7500 zł).

– Jeżeli jest tak dobrze, jak mówi rząd, to dlaczego jest tak drogo? Dlaczego nasza własna żywność, choć przecież nikt jej z daleka nie dowozi, kosztuje drożej niż ta z importu – denerwuje się Patti.

To rzeczywiście dziwne. Nowa Zelandia jest największym na świecie producentem nabiału na głowę mieszkańca. Stada krów mlecznych pasą się na tysiącach farm wzdłuż i wszerz kraju. W sumie jest tu prawie 6 mln krów. Do tego ponad 32 mln owiec, 4 mln bydła mięsnego i ponad 1 mln jeleniowatych, które tutaj hoduje się na mięso. .

Ale litr rodzimego mleka kosztuje w najpopularniejszej sieci Countdown 2,5 – 4 NZD (6,5 – 10,3 zł). Za  400 gr  chleba o konsystencji i smaku gumy trzeba zapłacić także od 2,5 do 4 NZD.

Pół litra piwa z miejscowego browaru (nie polecam) 4 – 5,5 NZD (10,3 – 14,2 zł). Mocniejszy alkohol to już wydatek za pół litra ponad 40 NZD (103 zł). Drogie są bardzo dobre soki owocowe z miejscowych owoców – 6 – 8 NZD/litr (15 – 20 zł). Za 125 gr sera Brie zapłaciłam 4,7 dol. (12 zł).

Na tym tle doskonałe czekolady miejscowej fabryki Whittakers po 3,8 NZD (10 zł) za 250 gr czy dobre miejscowe białe wina – od 7 NZD butelka (18,5 zł) to była prawdziwa taniocha.

Jednak w sklepach tańsze od nowozelandzkich były liczne tu wina australijskie. Pomimo że przyleciały z odległości 2000 km.

Wściekły Polak na stacji

Wciąż dużo nam brakuje do wolnego rynku. Do lat 70. prawie wszystko sprzedawaliśmy do Anglii, obowiązywał szereg barier celnych chroniących miejscowych farmerów. Gospodarka uchodziła za zamkniętą. Potem Brytyjczycy weszli do Unii i przestali u nas kupować. Zaporowe cła zniesiono dopiero w połowie lat 80., bo musieliśmy otworzyć się na nowe rynki w Azji. Z Australią bariery znikły dopiero na początku 90. – opowiada mi George Smith, ekonomista amator spotkany w bibliotece publicznej w miasteczku Taupo nad największym jeziorem kraju o tej samej nazwie (ma wielkość Singapuru) na Wyspie Północnej.

W Nowej Zelandii każda biblioteka jest enklawą darmowego Internetu wi-fi i miejscem spotkań ciekawych ludzi. Żadna nie świeci pustkami nawet w weekendy. Pełno tu czytających książki, pracujących przy komputerach czy przeglądających czasopisma.

George z zawodu jest księgowym, makroekonomia to jego hobby. Jest zdania, że w Nowej Zelandii brakuje konkurencji zagranicznych firm. Na rynku spotkać można tylko firmy australijskie lub amerykańskie i to niewiele. Powoduje to utrzymywanie się wysokich cen, np. żywności.

– Nasi producenci żywności ze sobą nie konkurują. Rynek dawno podzielili między siebie, nikt nowy się nie wciśnie. Dlatego ceny rosną szybciej niż nasze płace i PKB – dowodził.

Dane statystyczne to potwierdzają. W ciągu ostatnich pięciu lat (2006 – 2011) miejscowe sery podrożały na lokalnym rynku o 51,3 proc., chleb o 41 proc., wołowina o prawie 30 proc. podobnie jak owoce; warzywa o 28 proc.; mleko świeże i garmażerka o 24 proc. Inflacja za ten czas wyniosła 27,3 proc., płace zyskały 21 proc.

– Ciekawym przykładem są paliwa. Dzięki temu, że całą benzynę i oleje musimy sprowadzać, importerzy konkurują. Mamy stacje m.in. BP, Caltex, Shell, Mobil i lokalnych dostawców. Cena jest więc niska – zwraca uwagę mój ekspert.

To prawda. Ceny na nowozelandzkich stacjach mogą przyprawić Polaka o wściekłość. Kraj, który po paliwo najbliżej ma do oddalonej o prawie 2000 km Australii; kraj, w którym kierowca zarabia średnio odpowiednik 10 tys. zł, sprzedaje litr dziewięćdziesiątki piątki po średnio 2,2 NZD, czyli po 5,7 zł...

– To jest wina naszej mocnej waluty. Dlatego wszystko u nas jest dla ciebie drogie – uspokaja mnie farmer Jonathan sprzedający jabłka (po 4 dol./kg –10,3 zł) na ryneczku w Napier, pięknym nadmorskim kurorcie odbudowanym w stylu art deco po trzęsieniu ziemi w latach 30. XX w.

– Trzy lata temu dolar był słaby, poleciałem do Europy i tam dla mnie wszystko było drogie – dodaje farmer.

Spanie jest w Nowej Zelandii najdroższą składową podróży. Noc w wieloosobowej sali w hostelu kosztuje najmniej 20 dol. (51 zł). Ale najtańsza jedynka (maleńki pokoik z łóżkiem, pościelą, ręcznikiem), ze stolikiem i ewentualnie szafką (szafy na ubrania są nieznane), kosztuje w hostelu 50 dol. za noc (130 zł). A płaciłam też za taki goły pokoik 65 dol. (170 zł bez ręcznika) w wioseczce Waitomo słynącej ze świecących jaskiń (bytują tam osobliwe owady świecące w ciemnościach). Baza noclegowa jest tam niewielka więc i ceny wysokie.

Za tyle samo miałam jedynkę w hotelu Cambridge w stolicy Wellington. Porządny hotel położony w zacisznej ulicy kilka kroków od centrum i portu oferował jedynki z łazienkami, kawą, herbatą, lodówką i telewizorem. Czasami pomagało targowanie się, w którym Nowozelandczycy nie gustują i nie są mistrzami. W Napier właściciele hostelu położonego z dala od centrum zgodzili się dać mi jedynkę z łazienką i TV (nie działał) za 55 dol. (najpierw chcieli 70 dol.).

Z turystów zdziera się też niemiłosiernie we wszelkiego rodzaju muzeach, oceanariach, obserwatoriach (ceny od 18 dol. – 46 zł, w górę). Skok na bungee to wydatek co najmniej 150 dol. (388 zł). Drogi jest też transport.

Eko-Mordor

Każdy Shire (idylliczna kraina hobbitów z powieści Tolkiena „Władca Pierścieni") ma swój Mordor (ponure państwo tyrana Saurona). W Nowej Zelandii, gdzie reżyser Peter Jackson odnalazł idealne plenery do ekranizacji powieści, zmorą jest otyłość mieszkańców, niszczące trzęsienia ziemi i nadmiernie eksploatowana przyroda.