Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar rozpoczął urzędowanie 9 września 2015 r. Jego pięcioletnia kadencja to czas wytężonej pracy na rzecz obywateli, walki o zachowanie standardów praw człowieka w naszym kraju.

Konstytucja w art. 208 ust. 1 mówi, że rzecznik praw obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Można śmiało powiedzieć, że rzecznik to szczególny rodzaj adwokata.

Czytaj też:

Rzecznik jest od tego, by się władzy nie podobać

Bodnar zostanie dłużej. Co dalej ze stanowiskiem RPO?

Wzorowa współpraca

Adwokatura zaś to szczególny rodzaj rzecznika, bo zgodnie z art. 1. ust. 1 prawa o adwokaturze powołana jest nie tylko do udzielania pomocy prawnej, ale też do współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.

Kadencja dr. hab. Adama Bodnara to czas wzorowej współpracy adwokatury i rzecznika. Wspólnie podejmowaliśmy wysiłki w obronie praw jednostki.

Jedną z priorytetowych spraw dla Naczelnej Rady Adwokackiej i RPO był praktyczny dostęp zatrzymanego do adwokata zaraz po zatrzymaniu. Adwokaci zawsze są gotowi do pomocy prawnej w takich sytuacjach. Pełnione są dyżury, są listy adwokatów deklarujących gotowość takiej obrony. Trzeba stale przypominać, że zgodnie z dyrektywami Parlamentu Europejskiego oraz Rady – z 2013 r. (2013/48/UE) w sprawie prawa dostępu do adwokata i z 2016 r. (2016/1919/UE) w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym (...) – prawem każdej zatrzymanej osoby jest dostęp do adwokata. Jak ważne jest prawo zatrzymanych do obrońcy, pokazały zatrzymania sprzed miesiąca w Warszawie w związku z protestami w obronie osób innych niż heteronormatywne. Takie prawo zwiększa także poziom bezpieczeństwa osób zatrzymanych, eliminuje albo przynajmniej bardzo ogranicza możliwość stosowania opresji fizycznej w komisariatach.

Inną sprawą, w której RPO podzielał krytyczne stanowisko Naczelnej Rady Adwokackiej, było upoważnienie funkcjonariuszy policji i innych służb do dokonania oceny, czy materiał zgromadzony podczas kontroli operacyjnej zawiera dane objęte tajemnicą obrończą lub adwokacką, określone w art. 180 § 2 kodeksu postępowania karnego, a także przekazania ich w takim przypadku prokuratorowi, który ma złożyć wniosek do sądu o wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie zniszczenia lub wykorzystania tych materiałów. Zdaniem rzecznika NRA zasadnie podnosiła, iż przepisy nie stwarzają gwarancji ochrony prywatności i tajemnicy komunikowania się. Dla RPO i dla adwokatów bardzo ważna jest instytucja tajemnicy adwokackiej. Bez tajemnicy zawodowej nie można mówić o zawodzie zaufania publicznego. Rzecznik wspierał samorządy adwokatów i radców prawnych, kiedy dwa lata temu próbowano zmienić przepisy k.p.k. i przyznać prokuratorom (zamiast sądom) prawo do zwalniania profesjonalnych pełnomocników z tajemnicy, która jest naszym zawodowym obowiązkiem, wypełnianym w interesie obywateli.

Nieletnim i frankowiczom

W procesach sądowych nieletnich udział obrońcy z urzędu powinien być obligatoryjny. To kolejna sprawa z obszaru działań rzecznika i NRA oraz wniosek z konferencji „Mój prawnik, moje prawa – wymiar sprawiedliwości dla dzieci", zorganizowanej w 2018 r. przez Komisję Praw Człowieka przy NRA oraz Helsińską Fundację Praw Człowieka. Gościem specjalnym konferencji był dr Adam Bodnar. Regulacja prawna w kształcie zbliżonym do postulowanego została zresztą uchwalona dwa lata temu.

Z inicjatywy RPO, przy wsparciu ze strony dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Szczecinie, w siedzibie szczecińskiej izby adwokackiej zorganizowane zostało spotkanie z frankowiczami. Pokazało ono, że jesteśmy otwarci na współpracę w rozwiązywaniu ważnych społecznie problemów. Spotkanie to było też jednym z wielu przykładów spotkań dr. Bodnara poza Warszawą. W czasie swojej kadencji odwiedził wiele miejsc w Polsce, żeby lepiej poznać problemy ludzi.

RPO, a także środowiska prawnicze, w tym NRA, uznali, że konieczne jest upowszechnianie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, by umożliwić sądom i obywatelom powoływanie się na to orzecznictwo, a także by podnosić świadomość prawną społeczeństwa. Porozumienie zainicjowane przez RPO doszło do skutku w roku jubileuszu 25-lecia związania się przez Polskę z europejską konwencją praw człowieka i podstawowych wolności.

W ogniu krytyki

Działania i publiczne wystąpienia Adama Bodnara nierzadko spotykały się z krytyką ze strony rządzących, którzy traktowali je w kategorii polityki, nie chcąc zrozumieć roli RPO jako organu, który ma wykonywać zadania określone w cytowanym na wstępie art. 208 konstytucji. NRA zawsze uważała, czemu dała wyraz w jednej z uchwał Prezydium NRA, że publiczne wystąpienia rzecznika Adama Bodnara należy bezsprzecznie uznać za działania podjęte w obronie indywidualnych wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Dla zapewnienia jak najpełniejszej ochrony tych wolności i praw rzecznik praw obywatelskich, zgodnie z konstytucją, jest organem niezawisłym, niezależnym od innych organów państwowych i odpowiedzialnym jedynie przed Sejmem.

W 2009 r. prezydent Lech Kaczyński ustanowił honorowe odznaki rzecznika praw obywatelskich „Za zasługi dla ochrony praw człowieka". Adwokatura szczyci się tym, że odznaki te otrzymali w 2017 r. adw. Anna Bogucka-Skowrońska i adw. Jacek Taylor – obrońcy w procesach politycznych PRL. Wręczając odznaki, rzecznik podkreślał, że społeczeństwo potrzebuje wzorów postępowania i wskazał na laureatów jako drogowskazy postępowania w trudnych czasach. – Adwokaci mają w swą misję wpisane to, że muszą łączyć profesjonalizm z odwagą. Dziś nie chodzi więc tylko o to, by wspominać czasy, kiedy odwaga kosztowała, ale by zastanowić się, ile ta odwaga kosztuje dziś – powiedział.

W imieniu adwokatury dziękuję rzecznikowi praw obywatelskich Adamowi Bodnarowi za pięć lat pełnienia tej funkcji.

Autor jest prezesem Naczelnej Rady Adwokackiej