Ekspansja pięknych umysłów

[b]Rz: Początek pana książki o ekspansji pięknych umysłów jest nieprzyzwoicie optymistyczny. Usprawiedliwia pan egoizm i konsumpcjonizm współczesnego człowieka i pisze, że mamy szansę być coraz lepsi. Że niedługo świat zapełni się światłymi, mądrymi ludźmi. Co pana uprawnia do takich stwierdzeń?[/b]

[b]Prof. Zbigniew Pietrasiński:[/b] Narzekanie na swych współczesnych jest stare jak świat. Robili to Salomon, Konfucjusz, Epiktet, Rousseau. Wierzę w potęgę ludzkiego umysłu i jego intelekt. Jeżeli chodzi o konsumpcjonizm: zaspokajanie prywatnych upodobań to przecież droga do indywidualnego rozwoju i podniesienie jakości życia. Nie widzę w tym nic złego po tysiącleciach życia większości w biedzie i brudzie.

Jeśli ktoś spojrzy na jakość ludzi z perspektywy wieków, a nie dzisiejszej gazety, zobaczy, że ludzie przeciętni są mniej okrutni, mniej przesądni, więcej wiedzą. Przez wieki otępiano ich bardziej niż dziś, a jednak są inteligentni. Czas oraz „nieludzka” cywilizacja pozwoli im wreszcie łatwiej stawać się pełniejszymi ludźmi.

[b]Uczy pan swoich studentów, jak poprawiać jakość życia, zaczynając od siebie.[/b]

Ucząc dystansu do siebie, pomagamy ludziom wkraczać na drogę rozwoju w sprawach, o których zwykle mało się myśli. Moje zajęcia ze studentami w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej nazywają się „Współtworzenie własnej osoby na studiach”.

Jest to nowe i ważne, kiedy na progu dorosłości wygasa wychowawcza rola rodziców, a uczelnia skupia się głównie na przekazywaniu wiedzy.

[b]Myśli pan, że niedługo człowiek przeciętny będzie dysponował „pięknym głębokim umysłem” zbliżonym do umysłu filozofa, o którym pisze pan w swojej książce?[/b]

Niedługo w skali historycznej. Nie wiemy, jak potoczą się dzieje, ale osiągnęliśmy wiedzę pozwalającą eliminować już nie tylko analfabetyzm czytelniczy, ale i mentalny, który jeszcze trzyma się nieźle. W każdym tkwi potężny potencjał rozwojowy, ale jego część każdy sam musi zdyskontować poprzez autokreację.

[b]Nie ma w psychologii takiego pojęcia jak autokreacja.[/b]

Tak, ponieważ psychologów tradycyjnie fascynują dwa najpotężniejsze czynniki: geny i środowisko.

W ich cieniu czeka dopiero na pełniejsze uznanie czynnik trzeci: samoprogramowanie się jednostki. Na przykład wybór przyjaciół to też ważna decyzja dla naszego rozwoju, choć nieraz nawet o tym nie myślimy.

[b]Jako przykład odważnej autokreacji przywołuje pan postać Billa Gatesa, który gdyby wbrew rodzicom nie przerwał studiów prawniczych, nigdy nie stworzyłby potęgi Microsoftu.[/b]

Gdyby kończył grzecznie studia, straciłby bezpowrotnie historyczną okazję stworzenia poszukiwanego gorączkowo w tym czasie programu operacyjnego. Bunt i pójście pod prąd bywa istotnym aktem autokreacji.

Nie mogę się oprzeć wrażeniu, że młodzi ludzie po maturze uważają się za tak już ukształtowanych i dojrzałych, że praca nad własnym umysłem i osobowością nie jest im potrzebna.

[b]Nie przesadza pan? Uczą się jak szaleni języków, chodzą na kursy, kończą studia, a potem też studia podyplomowe.[/b]

Nie chodzi o doskonalenie przydatne w pracy.

Myślę o kompetencjach egzystencjalnych, jak umiejętność kontaktów z ludźmi, autorefleksja, autoironia. Na pracowników kształcą nas specjaliści, na ludzi – amatorzy.

[b]Co konkretnie może każdy z nas zrobić dla tego, co pan nazywa autokreacją?[/b]

Namawiam moich studentów: postanówcie zmienić coś w swoim zachowaniu, obserwujcie wprowadzane skutecznie lub bezowocnie zmiany i opisujcie je. Potem czytam ich eseje i przyznam, że są bardzo inspirujące.

Najtrudniejsze jest uczenie się autoironii. Przykładem postępu jest taka wypowiedź: „Czwartkowe postanowienie, że będę się uduchawiać skończyło się na przeczytaniu pięciu stron »Sklepów cynamonowych«, po czym zajęłam się malowaniem paznokci”.

Inna studentka, w odróżnieniu od wielu, zrozumiała po lekturze mojej książki, że ma płytki umysł.

[b]Czyli pańska książka szkodzi.[/b]

Bardziej szkodzi, zwłaszcza otoczeniu, brak takiego ciągnącego wzwyż odkrycia. Rozwój nie jest spacerkiem aleją Róż, nie sprzyja mu klimat nieodpowiedzialności za siebie i mazgajstwa.

[b]Dlaczego, mimo że śmianie się z siebie jest takie ożywcze, tak bardzo się tego boimy?[/b]

Większość ludzi ma zaniżone lub chwiejne poczucie własnej wartości, boi się wyśmiania przez innych. Zaspokajanie głodu akceptacji i pozytywnej samooceny przychodzi najłatwiej, gdy uciekamy w iluzję na własny temat i wyolbrzymiamy wady bliźnich. Aby zejść z tej łatwej, ale i destrukcyjnej drogi, potrzebny jest dystans do samego siebie. Osiąga się go poprzez refleksję na swój temat. Kiedy zachęcam studentów lub menedżerów do uprawiania autorefleksji, słyszę często: „Nie chcę się katować”. A przecież analizowanie swojego postępowania to krok w kierunku rozwoju wewnętrznego, w stronę „tycia duchowego”.

Namawiam więc do zatrzymywania się na rolach odegranych w danym dniu. Pomyśleniu: co dałem innym, co wziąłem, czego się nauczyłem.

[b]Panie profesorze, ludzie nie mają na to czasu![/b]