„Caravaggio i inni mistrzowie” w Warszawie. Dwa arcydzieła włoskiego giganta

Największe emocje wzbudza „Chłopiec gryziony przez jaszczurkę", namalowany przez 26-letniego Caravaggia w Rzymie w 1597 roku. A towarzyszące mu ponad 40 znakomitych płócien artystów z Włoch i Europy Północnej XVI i XVII wieku, z kolekcji Fundacji Roberta Longhiego we Florencji, to wielka szansa na lepsze poznanie caravaggionizmu, jednego z najważniejszych zjawisk w sztuce baroku.

Utrata niewinności

Jest to druga wizyta dzieła Caravaggia (1571–1610) w Polsce. Przed 25 laty sensacją była prezentacja w Muzeum Narodowym w Warszawie „Złożenia do grobu" z Pinakoteki Watykańskiej.

Czytaj więcej

Plus Minus

"Rok 1984" - spełnione proroctwo Orwella

Powieść Orwella miała być przestrogą. Teraz traktuje się ją jak proroctwo. Dorian Lynskey w „Mini...

Michelangelo Merisi, zwany Caravaggiem, był jednym z najbardziej nowatorskich artystów baroku. Jego nowatorstwo polegało na mistrzowskich silnych kontrastach cienia i światła, potęgujących dramaturgię sceny. Przez to jego obrazy są niezwykle poruszające i angażują uwagę widza – podkreśla kuratorka Zuzanna Potocka-Szawerdo. Wyróżniał go także naturalizm w przedstawieniu postaci oraz przenikliwa obserwacja modeli.

Jego styl naśladowały całe pokolenia malarzy europejskich. W efekcie wykształcił się nurt zwany caravaggionizmem. Działał w Rzymie, Neapolu, na Malcie i na Sycylii. Ekscytuje na równi awanturniczym życiem, jak i geniuszem.

Teraz w centrum uwagi znalazł się „Chłopiec gryziony przez jaszczurkę". Młody człowiek przedstawiony jest przez artystę w momencie, gdy sięga po owoce i nagle zostaje ukąszony przez małego gada, kryjącego się wśród nich. Zaskoczony chłopiec krzyczy, gwałtownie wzdryga się, na jego twarzy maluje się ekspresyjny grymas bólu. Próbuje uciekać, a jaszczurka cały czas pozostaje mocno uczepiona jego palca.

Czytaj więcej

Kultura

Raport Artinfo.pl: Moda na sztukę

Najnowszy „Raport Artinfo.pl 2021. Rynek sztuki w Polsce” pokazuje, że mimo pandemii, zainteresow...

– To pierwsza z kompozycji stworzonych przez Caravaggia, w której pojawia się element fabuły – mówi „Rzeczpospolitej" kurator dr Artur Badach. – Wcześniej artysta malował postacie nieruchome, statyczne, nawiązujące np. do postaci Bachusa. Tymczasem „Chłopiec gryziony przez jaszczurkę" jest opowieścią, która stwarza wiele możliwości symbolicznego odczytania.

Niewątpliwie najbardziej przekonująco odnosi się do utraty niewinności, zderzenia młodzieńczej naiwności z twardą rzeczywistością, doznania po raz pierwszy w życiu czegoś nieprzyjemnego i bolesnego.

Inne interpretacje tej sceny mówią, że to przedstawienie różnych żywiołów, a inspiracją były „Bajki Ezopa". Badacze wskazują także na inspiracje z rodzimej Lombardii – sztuką Leonarda da Vinci, widoczne w kameralnym ujęciu pojedynczej postaci, co w Rzymie było nowością

Na pewno nie jest to autoportret. Zdaniem wielu badaczy modelem był Mario Minniti, który przybył do Rzymu z Sycylii, by doskonalić swój warsztat malarski. W latach 1593–1600 był pomocnikiem Caravaggia. Jego rysy noszą bohaterowie wielu innych wczesnych dzieł Caravaggia, takich, jak „Chłopiec z koszykiem owoców", „Muzykanci", „Lutnista", „Powołanie św. Mateusza" i „Męczeństwo św. Mateusza".

Czytaj więcej

Architektura

Ewa Kuryłowicz laureatką Honorowej Nagrody SARP 2021

Tę najwyższą prestiżową architektoniczną nagrodę przyznaje co roku Stowarzyszenie Architektów Pol...

Minniti wrócił potem na Sycylię i tworzył własne dzieła, przede wszystkim o tematyce religijnej – dla kościołów w Palermo, Mesynie, Syrakuzach, Katanii.

Dwie wersje

Caravaggio stworzył dwie wersje „Chłopca gryzionego przez jaszczurkę". W Warszawie oglądamy wariant bardziej ekspresyjny, pochodzący z kolekcji Roberta Longhiego. Drugi, spokojniejszy, znajduje się w National Gallery w Londynie. Badacze są zgodni, że obie wersje, powstałe w tym samym czasie, wyszły spod ręki samego artysty.

Na Zamku Królewskim w Warszawie arcydzieło Caravaggia oraz prace jego kontynuatorów i naśladowców eksponowane są w salach specjalnie zaaranżowanych przez Żanetę Govenlock, autorkę scenografii. Ściany mają głębokie odcienie zieleni, fioletów i granatów. Zieleń jest tłem scen rodzajowych i religijnych, fiolet – biblijnych, a granat – głównego arcydzieła. Oświetlenie podkreśla dramatyczne kontrasty światła i cienia w prezentowanych pracach.

Na wystawie możemy oglądać dzieła włoskich artystów z różnych ośrodków, jak Lorenzo Lotto, Orazzio Borgianni, Carlo Saraceni, Giovanni Battista Caracciolo, Mattia Preti, Filippo di Liagno. A także znakomite portrety apostołów Jusepe de Ribery z Hiszpanii. Nie mniej interesujące są dzieła malarzy północnoeuropejskich: Valentino de Bolougne z Francji czy dwóch twórców z Holandii – Matthiasa Stomera i bardzo popularnego Gerrita van Honthorsta. Caravaggioniści malowali przede wszystkim sceny ze Starego i Nowego Testamentu, ale też portrety i pejzaże.

Drugie dzieło

Wystawa była prezentowana wcześniej w różnych krajach europejskich. A na początku 2020 roku w Muzeach Kapitolińskich w Rzymie z okazji 50-lecia śmierci Roberta Longhiego (1890–1970) – historyka sztuki, badacza i jednego z największych autorytetów w kwestii twórczości Caravaggia, którym interesował się od pracy magisterskiej.