Kontrrewolucja harmonii

„Widmo krąży po globalnej wiosce. Widmo budynków-ikon” – pisał znany krytyk Charles Jencks, opisując nowy typ architektury‚ który od lat 90. rozprzestrzenia się na świecie.

Nie bez ironii‚ ale i nie bez powodu książka Jencksa „The Iconic Building” („Budynek-ikona”‚ 2005) w pierwszym zdaniu nawiązuje do „Manifestu komunistycznego” Marksa i Engelsa.

Sama jest żarliwym manifestem budynków wyrazistych‚ rzucających się w oczy i przekraczających granice i estetyki, i konstrukcji. Jencks twierdzi‚ że takie budynki-ikony to nieuchronna konsekwencja rozwoju cywilizacji obrazkowej‚ showbiznesu i ekonomicznego wzrostu. To konieczność dziejowa.

Nie łączy ich konkretny styl‚ ale potencjał marketingowy – mogą rozsławić miasto‚ w którym się znajdują. Aby budynek stał się ikoną‚ oprócz łamiącej zasady oszałamiającej bryły powinien być zaprojektowany przez słynnego architekta z ego wielkości Zeppelina.

Jencks pisze o medialnej paranoi i nagonce na budynki-ikony. Ale paranoi tej próżno szukać u nas. Do polskich mediów trafiają skąpe informacje o elicie światowej architektury. Niemal zawsze o budynkach tych najwyższych, najbardziej fantazyjnych i dobieranych według klucza architektonicznych celebrytów‚ jakby to był jedyny klucz.

Gdy biuro Zahy Hadid‚ wielkiej niedźwiedzicy wśród architektonicznych gwiazd‚ ma coś zbudować w Warszawie‚ piszą o tym wszyscy‚ choć zaprojektowany budynek wyglądałby lepiej w Dubaju‚ a pomysł powstał na długo, zanim Hadid obejrzała miejsce‚ w którym ma zostać zrealizowany.

W rewolucyjną tektonikę najzgrabniej wpisują się budynki muzeów. Odkąd Frank Gehry w 1997 roku wybudował swoje Muzeum Guggenheima w Bilbao i zamienił to portowe miasto w kulturalną metropolię, ściągając doń miliony turystów (efekt Bilbao), niemal każdej miejscowości na peryferiach‚ marzy się los Kopciuszka – pantofelki od Hadid‚ suknia od Libeskinda.

Tymczasem architektura taka, która skromnie wpisuje się w miasto‚ zamiast nad nim dominować‚ też może wywołać sporo zamieszania.

„Odwodniony minimalizm po liofilizacji” – tak jeden z krytyków określił otwartą w grudniu 2007 nową siedzibę nowojorskiej MOCA (muzeum sztuki współczesnej). Budynek japońskiej pracowni SANAA (Kazuyo Sejima i Ryue Nishizawa) nie ma wiele wspólnego z ikoną.

Jednak to właśnie te siedem aluminiowych pudełek różnej wielkości ustawionych krzywo jedno na drugim lifestyle’owy miesięcznik „Wallpaper” uznał za najlepszy budynek publiczny roku 2007. „Jeden z najbardziej uwodzicielskich w ostatnich dekadach” – ogłosił tygodnik „Building Design”. „Dzięki takim budynkom odżywa wiara‚ że Nowy Jork znów stanie się miejscem‚ w którym kulturę się przeżywa‚ a nie tylko kupuje i sprzedaje” – pisał Nicolai Ouroussoff‚ krytyk „New York Timesa”.

Pozornie przypadkowe przesunięcia „pudełek” na kondygnacjach pozwoliły w częściach sufitów umieścić wąskie podłużne okna. Na większości pięter to jedyne źródło naturalnego światła‚ które odbija się od białych ścian. „Technicznym i estetycznym cudem” nazwano ażurową okładzinę na elewacji budynku‚ ‚ z daleka połyskującą‚ a z bliska chropowatą jak metalowa wycieraczka. Wykonana z aluminium siatka łączy przemysłowy materiał z wzorem o subtelnej geometrii – taki kontrast dobrze oddaje niejednoznaczny charakter okolicy.