Kiedy Yoko zaśpiewała nago

Na tej z pozoru skromniej wystawie spędziłam kilka godzin. Po prostu – zasłuchałam się. W komfortowych warunkach. Rozparta w wygodnym fotelu, kontemplowałam legendarne głosy i dźwięki. W sąsiednim pomieszczeniu podziwiałam ich wizualne odpowiedniki. Czyli okładki, krążki, fotosy i druki. Niektóre pamiętałam, bo stanowiły obiekty zbiorowego pożądania, nawet w PRL-u. Banan z okładki „Velvet Undeground”; Mick Jagger z wywalonym jęzorem, sportretowany przez Warhola; Yoko z Johnem fotografowani nago na okładce „Two Virgins”.

[srodtytul]Perfekcyjnie nagrane duchy [/srodtytul]

Było to w czasach rewolucji dźwiękowej. Za jej początek można uznać wynalazek płyty długogrającej o szybkości 33 i 1/3 obrotów na minutę – novum wprowadzone przez wytwórnię Columbia Records w 1948 roku. Ale szybciej w dziedzinie technik nagraniowych zaczęło się kręcić dwadzieścia lat później. Powstawały nowe systemy rejestrowania i odtwarzania muzyki. Każdy marzył o sprzęcie stereo. Termin „high fidelity”, w skrócie hi-fi, brzmiał jak czarodziejskie zaklęcie. Artyści ze zgniłego Zachodu mieli mniej nabożny stosunek do zjawiska. Techniczne nowinki przydały im się do propagowania eksperymentów łączących plastykę, muzykę, teatr i poezję.

Były to bowiem czasy rewolucji. Totalnej, na każdym polu publicznego życia. Także w sztuce. Buntownicy – młodzi, rzecz jasna, jako że pod koniec lat 60. starzy stracili autorytet – śmiało przekraczali granice gatunków. Mnożyły się artystyczne mutanty; powstawały nowe trendy: konceptualizm, minimal art, arte povera. Trzymały się też mocno happeningi i rozmaite akcje-prowokacje.

Niemiecki wydawca Egidio Marzona, fan innowacji, zgromadził w latach 1965–78 ponad 1000 obiektów – dokumentacji, katalogów, zaproszeń, a przede wszystkim zapisów różnego rodzaju sztuki efemerycznej. Dzięki jego idée fixe duchy wywrotowców przemawiają pełnym głosem.

[srodtytul]Najgłośniejsza cisza świata[/srodtytul]

Jednym z najstarszych nagrań w kolekcji jest „Die Sonate in Urlauten”, w skrócie „Ursonate”, w autorskiej interpretacji Kurta Schwittersa, hanowerskiego dadaisty i wielkiego oryginała. Wedle jego teorii, surowców do dzieła sztuki należy szukać wszędzie – na ulicy, w piwnicy, w piaskownicy. Również w sferze fonii. „Ursonata” (powstała w latach 1922–32) jest klasycznie skonstruowanym utworem na głos ludzki; składa się z nieartykułowanych dźwięków – zgłosek, powarkiwań i innych „pradźwięków”. Jej początek brzmi: „Fumms bö wö tää zää Uu, pögiff, kwil Ee”. Znam artystę – konkretnie, Grzegorza Sztwiertnię, który swej córce-niemowlakowi czytywał „Ursonate” do snu. Dziecko rozumiało.

Ponad pół wieku temu John Cage zaprezentował publicznie swoje najgłośniejsze dzieło: ciszę, trwającą 4 minuty 33 sekundy, „oprawioną” w odgłosy podnoszonej i zamykanej klapy klawiatury. W Berlinie Cage daje się usłyszeć w bardziej skomplikowanych dźwiękowo kompozycjach, wykonanych z pomocą elektroniki i konkretów. Amerykański guru XX-wiecznej awangardy muzycznej, wyrocznia dla artystów związanych z Fluxusem, inspirował też twórców happeningu. Gdyby ktoś chciał wiedzieć, jak „to” się robi, może skorzystać z instrukcji samego Allana Kaprowa, zmarłego przed dwoma laty pioniera gatunku, który w 1967 roku nagrał wykład „How to make a happening”.

W tym samym 2006 roku odszedł z tego świata Nam June Paik, Koreańczyk dzielący czas między Niemcy i Amerykę. Eksperymentator telewizyjno-muzyczny, współpracował m.in. z amerykańską wiolonczelistką Charlotte Moorman. Jej bardzo atrakcyjny, nagi biust można podziwiać na okładce jednej z płyt – w okrągłych otworach wyciętych w instrumencie. Fotomontaż-aluzja do ksywki artystki. W 1967 roku zrealizowała wespół z Paikiem performance „Opera Sextronique”, w efekcie którego została zatrzymana przez służby porządkowe, zyskując sławę „topless cellist” (gołopierśna wiolonczelistka). Jak na ironię, Moorman zmarła na nowotwór piersi w 1991 roku.

[srodtytul]Piski na dragach[/srodtytul]

Trzydzieści dwa lata wcześniej na Sorbonie została zarejestrowana konferencja z udziałem Yvesa Kleina, francuskiego mistrza absurdu, prekursora konceptualizmu. Tego, który wylansował intensywny błękit (International Klein Blue) jako kolor firmowy; używał nagich, ubabranych farbą dziewczyn zamiast pędzli i… próbował fruwać. Odleciał na zawsze w 1962 roku. Na przyziemny zawał.