Weneckie Biennale Architektury

Jakaż to była poetycka katastrofa, najpierw złamał się pierwszy filar, po nim następny i tak upadły wszystkie, jeden po drugim, jak w domino, pisze Junya Ishigami, młody japoński architekt, o zawaleniu się efemerycznej konstrukcji, którą przygotował na tegoroczne weneckie biennale architektury. Stała zaledwie kilka godzin, co i tak wystarczyło jury, by przyznać Ishigamiemu Złotego Lwa za najlepszy projekt. Dlaczego nagrodzono porażkę?

Ishigami eksperymentuje z transparentnymi budynkami o wątłych konstrukcjach. Jego warsztat „KAIT-Kobo” na politechnice w Kanagawie to szkło i 305 chaotycznie rozstawionych słupów niewiele grubszych niż przegub mojej ręki. Jednak transparentne ściany są w architekturze oczywistością, barierą nie do przeskoczenia był do tej pory szkielet, zawsze widoczny. Ishigami zajął się więc szkieletem. Chciał, by składał się jak powietrze z niemal niedostrzegalnych dla oka części. Ten, którego resztki można teraz oglądać w weneckim Arsenale, rzeczywiście trudno dostrzec. Tworzą go struny o średnicy od 0,9 do 0,02 mm.

– Derikatny – z uśmiechem przyznaje w wywiadach Ishigami, który jak część jego rodaków w angielskim zamienia „l” na „r”. Nie chodzi tu jednak o stabilność i niezawodność, lecz o zbadanie nowych możliwości architektury, o zbliżenie się do niemożliwego. Trudno o lepsze miejsce prezentacji takich pomysłów niż zbudowana na wodzie Wenecja, sama będąca architektonicznym eksperymentem. Po deszczu granice między chodnikiem a kanałami rozmywają się, wyraźnie widać tylko reklamy Bulgariego na Pałacu Dożów. Przemoczone miasto rozpuszcza się w mlecznym świetle.

W przeciwieństwie do Ishigamiego, który chciał ukryć to, co widoczne, Duńczyk Olafur Eliasson postanowił pokazać to, czego nie widać – zdarzenia zachodzące w ułamku sekundy. W zaciemnionej sali Arsenału zawiesił trzy węże z wodą lejącą się na podłogę. Salę oświetlają migające lampy stroboskopowe, jak w klubie techno. Wydobywają z ciemności tylko fragmenty zdarzeń. Zamiast strumienia wody widzimy wodne rzeźby i spadające diamenty wielkości przepiórczych jaj.

[srodtytul]Herbomobile[/srodtytul]

Biennale to blisko 150 wystaw pokazywanych głównie w Arsenale i w pawilonach narodowych w Giardini, czyli ogrodach publicznych. Architektura miesza się ze sztuką, socjologią, biologią i ekologią.

Tu u sufitu wiszą fasady kamienic wykonane z błękitnej, półprzezroczystej tkaniny, tam siadamy na meblach jak gwiezdne konstelacje. Wyprowadzamy na spacer herbomobile – kwiaty posadzone w starych emaliowanych garnkach na pajęczych nóżkach z kółkami (pawilon serbski).

W pawilonie rumuńskim wchodzi się pojedynczo do wielkiego białego pokoju o lekko przekrzywionych ścianach. Przestrzeń tego pudła odpowiada gęstości zaludnienia w Bukareszcie, 94 mkw. na osobę. Zamykam drzwi – wielka cisza, spokój, marzenie socjopaty o starganych nerwach.

Holendrzy u siebie zawiesili wielki błękitny model miasta całego z porzuconych budynków. Każdego dnia w Holandii opuszczana jest jedna farma, co tydzień – dwa kościoły, co miesiąc – jeden żeński klasztor.

Te miejsca należy ponownie adaptować, przekonują twórcy.

[srodtytul]Z dymu i mgły[/srodtytul]

W tej mnogości wrażeń lekka, transparentna architektura mistrzów zen rzuca się w oczy. Dyrektorem biennale jest w tym roku Japonka, Kazuyo Sejima, laureatka Pritzkera, architekt o figurze równie eterycznej jak jej projekty. W Arsenale prezentowany jest trójwymiarowy film o nowym budynku Sejimy na politechnice w Lozannie – hymn pochwalny w reżyserii Wima Wendersa. Inny Japończyk, Tetsuo Kondo, pokazuje równie ulotny „dom” z dymu i pary wodnej – stalowa rampa wije się pod sufitem, wchodzące na nią postaci nikną w sztucznej mgle.

Ktoś mógłby powiedzieć: nic tu nie widać, król jest nagi, to nie jest budynek. Jednak właśnie w tym rzecz. W znalezieniu momentu, w którym coś staje się architekturą.

Japońskie projekty to nie tylko ćwiczenia ze znikania. Model domu przyszłości według Sou Fujimoto wytycza nowe ścieżki w projektowaniu, redefiniuje zasadę funkcjonalności. Przezroczysta struktura składa się z samych schodów. Mogą one służyć za stoły, krzesła, półki, zależy od wyobraźni użytkownika. Nic nie ma odgórnie przypisanej funkcji. Dom tego typu, przypominający wieżę jenga, w którym konstrukcja z drewnianych bali zastępuje meble, Fujimoto postawił już w Kumamoto.

Przeciwieństwem tej ascetycznej architektury jest instalacja w pawilonie kanadyjskim. Słychać szelest poruszających się ultradelikatnych liści czy piór ptasich wyciętych laserem ze sztucznego tworzywa. Miękka, zawieszona u sufitu konstrukcja rusza się, jakby oddycha, napędzana przez mikroprocesory i (podobno) przez żółtą substancję w probówkach. To próba stworzenia żywego budynku, wrażliwego na ruch i ciepło. Philip Beesley, twórca instalacji, przekonuje, że chciał, by emanowała z niej atmosfera troski i ciepła, jednak ciemne wnętrze przypomina raczej dżunglę amazońską po zmroku.

[srodtytul]Chmury dla wybranych[/srodtytul]

Do polskiego pawilonu pobiegłam zaraz po wejściu do Giardini, choć było to nierozsądne, bo znajduje się on daleko od wejścia i musiałam potem nadkładać drogi. Tam się będzie skakać w chmury – obiecywały przed kilkoma miesiącami Aleksandra Wasilkowska i Agnieszka Kurant, architekt i artystka, twórczynie koncepcji wystawy.