Idea budżetu obywatelskiego jest bardzo prosta: oznacza wydzieloną część budżetu miasta lub gminy, o której wydatkowaniu decydują bezpośrednio jego mieszkańcy. Jego realizacja w danej jednostce samorządowej składa się z dwóch etapów. Pierwszy polega na zebraniu, po konsultacjach społecznych, propozycji inwestycji, które zdaniem mieszkańców są najbardziej w mieście potrzebne. Kolejne etapy – to weryfikacja zgłoszonych projektów i wybór tych propozycji, które będą realizowane, co najczęściej odbywa się w formie elektronicznego głosowania.
Czytaj także: Nowa inicjatywa samorządów: marszałkowski budżet obywatelski
Na świecie po raz pierwszy budżet obywatelski zrealizowano w brazylijskim mieście Porto Alegre w 1989 roku. W Polsce budżet partycypacyjny wystartował stosunkowo niedawno, bo w 2011 r., w Sopocie. W następnych latach budżety obywatelskie wdrażano w kolejnych, większych polskich miastach, a także w niektórych województwach i gminach. Do niedawna nie było jednak przepisów , które regulowałyby w praktyce funkcjonowanie tego narzędzia – poszczególne samorządy często same dochodziły do własnych rozwiązań.
W styczniu 2018 roku uchwalone zostały zmiany regulujące kwestie dotyczące tego kto i w jaki sposób jest zobowiązany zorganizować takie narzędzie. W nowym art. 5a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: SamGminU) w ust. 5 zapisano, że w gminach, będących miastami na prawach powiatu, utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe. Jego wysokość nie będzie mogła być mniejsza niż 0,5 proc. wydatków gminy z poprzedniego roku.
Według nowych przepisów, budżet obywatelski jest szczególną formą konsultacji społecznych, w których mieszkańcy w drodze bezpośredniego głosowania mają decydować o celach, na jaki powinien zostać wydany. Dodatkowo, w nowych regulacjach znalazł się zapis, w myśl którego rada gminy nie może usunąć, ani istotnie zmieniać projektów wyłonionych przez mieszkańców. To oznacza, że w 66 miastach, które funkcjonują aktualnie jako miasta na prawach powiatu, budżet obywatelski będzie obowiązkowy. Dotychczas nie wszystkie go realizowały. Ustawa w tym zakresie weszła w życie w styczniu 2018 r., ale w praktyce przepisy te będą miały zastosowanie od 2019 r. (od uchwalenia budżetów na 2019 r.).
Nowa kadencja samorządowa dla tych miast, które dotychczas nie realizowały budżetu partycypacyjnego oznacza więc konieczność opracowania metodologii konsultacji społecznych, jak również praktycznego podejścia do samego przeprowadzenia procesu zgłaszania i wyboru projektów. Dziś trudno sobie wyobrazić, aby proces ten przebiegał w sposób inny, niż elektroniczny. Na samorządzie spoczywa zaplanowanie wszystkich potrzebnych funkcjonalności i przeprowadzenie postępowania, które wyłoni dostawcę takiego systemu.
Oprogramowanie informatyczne pozwala zautomatyzować proces realizacji budżetu obywatelskiego, obsługując proces liczenia głosów, analizy i raportowania wyników, komunikacji z mieszkańcami. Większe miasta (powyżej 30 tys. mieszkańców) z reguły stawiają na autorskie, dedykowane rozwiązania, które pozwala na idealnie dopasowanie do szczególnych potrzeb danej jednostki. W dobie rozwoju różnego rodzaju e-usług w polskim samorządzie, takie dedykowane rozwiązanie może być ponadto elementem większej platformy pozwalającej na dialog miasta z mieszkańcami. W przypadku mniejszych miast i gmin, do przeprowadzenia budżetu obywatelskiego najczęściej wystarczy gotowe rozwiązanie funkcjonujące w tzw. modelu usługowym.
Jarosław Jastrzębski wiceprezes Asseco Data Systems
Podstawa prawna: Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 994 ze zm.)
