W Polsce rozszerza się szara strefa

Ponad jedna trzecia światowego PKB jest nieopodatkowana – wynika z najnowszego raportu Banku Światowego. Co więcej, z roku na rok udział szarej strefy w gospodarce rośnie, i to zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.

Autor badania Friedrich Schneider, austriacki ekonomista od lat badający szarą strefę, przestrzega, że podnoszenie podatków i wprowadzanie nowych regulacji do gospodarki zwiększa skłonność do unikania płacenia podatków. A że podnoszenie danin staje się w Europie coraz popularniejszym sposobem walki ze spowolnieniem i zbyt dużym długiem publicznym, to problem gospodarki nierejestrowanej będzie rósł.

Nasz kraj jest na 52. miejscu wśród 162 państw, które uwzględniono w raporcie (kończącym się na ostatnich dostępnych danych – za 2007 rok), z 28,1-proc. udziałem szarej strefy w PKB. To w przeliczeniu na tegoroczny PKB oznaczałoby ponad 390 mld zł poza oficjalnym obiegiem.

W Polsce szarą strefę szacuje GUS. Według jego ostatnich oficjalnych wyliczeń, także za 2007 r., wytwarzane jest w niej poniżej 15 proc. PKB. To ok. 210 mld zł (także w wartościach za 2010 r.). Ale GUS nie bada tej części nierejestrowanej gospodarki, która wynika z działalności zabronionej przez prawo, czyli przestępczej.

Ekonomiści przestrzegają, że nieuproszczenie przepisów podatkowych i równoczesne podwyższanie stawek VAT może szarą strefę zwiększyć. Nieoficjalnie szacuje się, że pracuje w niej co dziesiąty Polak. A jeszcze więcej osób czerpie częściowe korzyści z pracy nielegalnej, bo oprócz tej opodatkowanej wykonują nieopodatkowaną.

Szara strefa rozwija się głównie w usługach, przede wszystkim w branży budowlanej, rolnictwie i ogrodnictwie, handlu oraz w gastronomii i hotelarstwie. Nierejestrowana praca przeważa na rynku korepetycji oraz opieki na dziećmi i osobami starszymi.

– W Polsce dla małej firmy prawie jednakowe jest ryzyko związane z działalnością w szarej strefie i możliwością pomyłki oraz poniesienia z tego powodu kary finansowej – mówi prof. Elżbieta Mączyńska z SGH. Jej zdaniem do działalności nierejestrowanej bardziej niż wysokie daniny popycha ludzi gąszcz przepisów. Uważa, że propozycje rządu zachowujące cały zagmatwany system różnic w opodatkowaniu sprzyjają gospodarce cienia.

Rząd jako sposób zmniejszania szarej strefy wskazuje tylko zwiększoną fiskalizację. Planuje bowiem ograniczyć ulgi związane z używaniem aut do celów służbowych, zlikwidować zwolnienia z posiadania kas fiskalnych. – To za mało – twierdzi prof. Mączyńska.

Wiktor Wojciechowski, ekonomista fundacji FOR, wskazuje: – Jeśli podatki są wysokie, a świadczenia społeczne łatwo dostępne, to ludzie chętniej pozostają w gospodarce cienia.

Podobnie uważają inni ekonomiści. Przyznają jednak, że dla zmniejszenia szarej strefy znacznie groźniejsze od podnoszenia podatków jest podnoszenie parapodatków, głównie składek i obciążeń pracy.

– Podnoszenie składek powoduje nie tylko wzrost nielegalnego zatrudnienia, ale też ukrywanie wartości sprzedaży, obrotów, kosztów i właściwie większości wyników firmy – tłumaczy Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, ekspert PKPP Lewiatan.