To, że wyniki wszelkich sondaży i statystyk dają szerokie pole do manipulacji, jest prawdą bodaj tak dawno znaną jak te narzędzia opisywania rzeczywistości. Suche stwierdzenie tego faktu trąci banałem. Czy zatem próba pokazania procesu naginania liczb, wykresów czy prezentacji do swoich celów ma sens?
„Zasłona dymna” opisuje techniki takiego przedstawiania efektów badań statystycznych, które ma sprawić, że nieświadomy odbiorca przyjmie przekaz w sposób zaplanowany czy wręcz zaprogramowany przez autora prezentacji. A jeśli przekaz kłóci się z rzeczywistością? Tym gorzej dla niej. Od tego, jak firmy badawcze, PR, urzędy, media – czy to jest agencja prasowa, gazeta, radio czy telewizja – dobiorą kolejność danych i słowa je opisujące, zależy wydźwięk przekazu.
Najprostszy przykład, z którym stykamy się regularnie, to sposoby przedstawiania wyników ankiet dotyczących zaufania społeczeństwa do osób publicznych. Ile razy słyszymy lub czytamy informację płynącą z przychylnej danej opcji redakcji, że „polityk Y cieszy się stabilnym poparciem. Aż 23 proc. respondentów popiera jego działania, 72 proc. jest odmiennego zdania, a 5 proc. nie wybrało żadnej z wymienionych odpowiedzi”. A te same wyniki przedstawione przez reprezentantów przeciwnego obozu? „Wciąż zdecydowana większość społeczeństwa jest przeciwna działaniom Y. Zdanie takie wyraża trzy czwarte ankietowanych. Zaledwie 23 proc. badanych przyznaje się do aprobaty jego postępowania, a 5 proc. nie ma zdania w tej sprawie...”. Do tego jeszcze można dodać odpowiednio dobrane tło obrazowe, muzyczne albo jedno i drugie i efekt murowany.
W świetle tricków, które zebrał i usystematyzował Nicholas Strange, podany przykład wydaje się dość niewinny, żeby nie powiedzieć toporny. 57 technik (jak skrupulatnie obliczył wydawca) dotyczących przede wszystkim przygotowania wykresów i prezentacji – bogato ilustrowanych autentycznymi przykładami – może wzbogacić arsenał każdego marzącego o wywieraniu wpływu na innych i ukryciu niewygodnych danych.
Ale jest na szczęście także druga strona tego medalu. Książka podaje jednocześnie 57 sposobów na to, jak nie dać sobie mydlić oczu, i jak nie wpaść w pułapki zastawiane codziennie przez kreatorów jedynie słusznego oglądu rzeczywistości.
