Moje sny się spełniły

[b]Panie Krzysztofie, no i stuknęła panu siedemdziesiątka...[/b]

Potworność! Wiedziałem, że to się ludziom przydarza, ale dlaczego właśnie mnie?

[b]Taka rocznica skłania do podsumowań? [/b]

Mam świadomość, że pokonuję pewien próg statystyczny, jestem blisko granicy przeżywalności mężczyzn w Polsce. Ale jednocześnie noszę w sobie głupie złudzenie, że jeszcze sporo mi się uda zrobić. Mam różne plany i poczucie, że wiem, z czym się zmagam. Wiem, kto jest moim przeciwnikiem, a kto sprzymierzeńcem. Nie czuję się w świecie zagubiony.

[b]Kim chciał pan zostać w dzieciństwie?[/b]

Księdzem, ale nie wyszło. A potem już nie myślałem, jakie chcę mieć życie. Zastanawiałem się, jakiego mieć nie chcę. I zrobiłem wszystko, by nie skończyć pod budką z piwem albo w zarękawkach, do których czułem awersję. Widziałem, jak męczyła się moja matka, która była projektantką mebli, a musiała pracować w planowaniu i statystyce. Spędzała noce na mozolnych obliczeniach, z których nic nie wynikało, bo dostarczane dane były sfałszowane. Jako syn przedwojennych "krwiopijców" zostałem wyrzucony z ogólniaka i skierowany do szkoły rzemieślniczej. Jednak miałem w sobie determinację, żeby się nie zdeklasować. Uczyłem się języków i marzyłem, by robić w życiu coś pięknego.

[b]Pana sny się spełniły... [/b]

Wręcz fantastycznie. Zwłaszcza w ostatnich 20 – 30 latach mam ogromnie dużo stymulujących bodźców, podróży, spotkań, rozmów. Poruszam się w wielu środowiskach. To wszystko jest tak ciekawe, że stanąłem przed innym problemem: nie nadążam, by te doświadczenia przetworzyć.

[b]Kiedy patrzy pan wstecz, jakie najszczęśliwsze chwile pan wspomina?[/b]

Czuję się nieustającym szczęściarzem. Naturalnym losem artysty jest bezrobocie, a ja stale pracuję. Robię filmy i na dodatek nie mam w dorobku żadnego tytułu kłopotliwego, o którym chciałbym zapomnieć. Radość dają mi też spotkania z ludźmi.

[b]Spotyka się pan z "możnymi" tego świata. Ktoś z nich wywarł na pana szczególny wpływ?[/b]

Mógłbym sporządzić snobistyczny katalog prezydentów i premierów, z którymi miałem okazję długo rozmawiać. Chirac, Schroeder, Jelcyn, Putin, tylu innych... Ale politycy to najczęściej ludzie, którym atrakcyjności dodaje władza. Sami bywają mało interesujący. Oczywiście poza kilkoma, takimi na przykład jak Vaclav Havel, ale on ma właściwie inny zawód. Ciekawsze są spotkania z naukowcami, artystami. Najbardziej szczycę się przyjaźnią, jaka łączyła mnie z dwoma kolegami – Krzysztofem Kieślowskim i Andriejem Tarkowskim. Z Tarkowskim byliśmy bardzo różni, ale mieliśmy podobne ideały i podobny stosunek do sztuki. Z Krzysztofem też się czasem spinaliśmy. Pamiętam, jak krzyczał na mnie podczas jednej z naszych ostatnich rozmów. Oburzyło go, że w moim filmie mówi się o benzynowym samochodzie, a po ekranie jeździ diesel. Dla jego duszy dokumentalisty było to niewybaczalne oszustwo. Ale byliśmy sobie wierni przez lata. Mimo że w czasie tej przyjaźni nasze pozycje uległy zamianie, co zawsze bywa ryzykowne. Na początku ja byłem dla niego wzorem kariery światowej, po czym nagle, po sukcesach "Dekalogu", "Weroniki" "Trzech kolorów", on mnie prześcignął.

[b]Potrafił pan nie zazdrościć?[/b]

Zazdrość rzecz ludzka, ale byłem w stanie nad nią zapanować i zepchnąć na drugi plan.

[b]Tarkowskiego i Kieślowskiego już nie ma. Czuje pan po nich pustkę?[/b]

Po każdym człowieku zostaje pustka. Ale mam i inne bliskie dusze. W dawnych latach przyjacielem, któremu wiele zawdzięczam, był Edward Żebrowski, razem pisaliśmy scenariusze, dużo się od niego nauczyłem. Specjalne więzy łączą mnie z Wojciechem Kilarem i z fizykiem, profesorem Sylwestrem Porowskim. Mocno został w mojej pamięci Jan Józef Szczepański, pisarz i najbardziej surowy krytyk moich filmów. Wśród ludzi dla mnie ważnych jest mnóstwo tych, których nazwiska nic nikomu nie powiedzą. Zaczynając od mojej szkolnej nauczycielki, która przesiedziała długie lata w stalinowskim więzieniu i jak się do mnie dobierała ubecja, radziła mi, jak postępować, by ten czas z godnością przetrwać. Dużo od ludzi dostałem i teraz staram się czasem spłacać swój dług.

[b]Dlatego pana dom jest zawsze pełen gości niemal z połowy świata?[/b]

Działam w fundacji pomocy dzieciom uzdolnionym. Co roku funduję u siebie w domu w Laskach obóz. To młodzież z prowincji, świetni ludzie. Przyjeżdżają też do mnie studenci z Rosji, młodzież z Zachodu, z Japonii. Mam otwarty dom, choć nie wiem, jak długo jeszcze moja żona wytrzyma to gotowanie i wożenie pościeli do pralni. A co oni z tego wyniosą, zobaczymy. Ale wiem, że takie doświadczenia są ważne.

[b]Artysta powinien chłonąć świat? [/b]

Kiedy studiowałem w szkole filmowej, Andrzej Munk kazał nam co tydzień przynosić swoje notatki – spostrzeżenia. Chciał nas nauczyć stałej obserwacji świata. I to mi zostało. Nie wolno wierzyć, gdy ktoś mówi, że ciekawość to pierwszy stopień do piekła. Ciekawość to pierwszy stopień do mądrości. Trzeba być otwartym, stale zadawać pytania, nie warto przyjmować gotowych odpowiedzi i zwalniać siebie z obowiązku myślenia. Czasem sami nie zdajemy sobie sprawy, jak bezkrytycznie przyjmujemy różne prawdy.

[b]Kto był pana mistrzem w kinie? [/b]

Bresson, oczywiście. I Bergman, którego zresztą później poznałem osobiście. Gdy zakładał Europejską Akademię Filmową, na pierwszym spotkaniu na dzień dobry powiedział nam, że cieszy się opinią człowieka trudnego, po czym dodał: "Zasłużenie".

[b]Był potworem, który wszystko podporządkowywał sztuce. Ale artyści tak mają. Pan nie zamienia się czasem w potwora?[/b]

Pewnie tak, jednak nie daję sobie na to przyzwolenia. Nie uznaję artystowskiej postawy człowieka, który uważa, że sztuka stawia go poza moralnością i zwykłą przyzwoitością.

[b]Przez całe życie jest pan wierny etosowi inteligenckiemu. W dzisiejszym świecie to niemal niemodne.[/b]

To prawda, inteligent nie jest teraz przedmiotem pożądania. Na moich oczach inteligencja przekształca się w klasę średnią. Ten awans widać w każdym banku. Tam często są ludzie, którzy zatrzymali się i nie chcą równać do wyższych standardów. To, co osiągnęli, całkowicie ich satysfakcjonuje. Walczę z tym, wypominam im, że są w pół drogi. Dlatego tak mnie nie lubią. Nigdy nie zranię nikogo, w kim wyczuję pragnienie dalszego rozwijania się. Ale jeśli widzę butę zwycięskich półinteligentów, uderzam.

[b]Powiedział pan kiedyś, że wiek XX dał ludziom wolność i ważne, co z nią zrobimy. Pan swoją wykorzystał?[/b]

Nie mam do siebie wielkich pretensji, ale wchodzę w wiek, w którym widzę, ilu rzeczy już nie zrobię. To mnie przygnębia. Kiedyś odkładałem jakieś książki do przeczytania, najpierw na wakacje, potem na stare lata. Stare lata przyszły i dalej czasu nie ma. Ale przynajmniej mam wrażenie, że żyję intensywnie.

[b]Nie za intensywnie?[/b]

Może, tylko czy jest na to miara?

[b]Nie wysiada pan z samolotu, a jak akurat nie kręci pan filmu albo nie reżyseruje w teatrze, to jedzie pan do Parlamentu Europejskiego lub na spotkanie z klasą 5b ze szkoły w Nowosybirsku. Nie umie pan odmawiać.[/b]

A jak miałbym wybierać? Kto mi powie, że wystąpienie w Brukseli jest więcej warte niż rozmowa z dziećmi na Syberii? Czasem ważne też, ile dajemy z siebie innym. Niedawno odczułem satysfakcję, gdy młody rosyjski biznesmen wyznał mi, że zapamiętał słowa, jakie przed laty, w czasie wieczoru autorskiego powiedziałem w jego szkole. O tym, że człowiek musi budować życie jak warkocz.