Polska w UE – 20 lat rozwoju. Raport SGH

Materiał partnera: SGH

Za znakomitą większość wzrostu gospodarczego Polski wbrew pozorom nie odpowiada dostęp do funduszy unijnych, a możliwość funkcjonowania przedsiębiorców, konsumentów i obywateli na jednolitym rynku europejskim. Pozytywne efekty członkostwa w UE widać w wymianie handlowej towarami i usługami, w korzystnej zmianie kierunków migracji, w poprawie jakości środowiska i infrastruktury, lepszym ukierunkowaniu wydatkowania środków publicznych. Codzienne życie polepsza także spełnianie standardów europejskich. Kwestią niezałatwioną pozostaje przyjęcie przez Polskę euro.

Handel towarami

W ostatnich 20 latach nastąpił imponujący wzrost obrotów handlu zagranicznego Polski: eksport do innych państw UE wzrósł 5,6 razy, do 259,9 mld euro, a import 3,8 razy, do 186,6 mld euro. Dzięki temu Polska umocniła swą pozycję wśród unijnych dostawców, osiągając 6 proc. eksportu i importu wewnątrzunijnego, podczas gdy w 2004 r. udziały te były o ponad połowę niższe.

Od początku transformacji Unia Europejska zajmuje czołowe miejsce w polskim handlu zagranicznym. Jej udział w eksporcie oscylował wokół 80 proc. Natomiast w imporcie pozycja UE w całym okresie była słabsza z uwagi na ogromny import paliw spoza UE oraz dóbr pośrednich i konsumpcyjnych z Chin (w ostatnich trzech latach udział UE w imporcie zaledwie przekroczył 50 proc.).

O sukcesie w handlu świadczy też fakt, że obroty Polski z partnerami unijnymi zamykały się nadwyżką już od 2005 r., podczas gdy w latach 90. XX w. wykazywały one deficyt. Wyzwaniem pozostaje zwiększenie roli towarów zawansowanych technologicznie w eksporcie.

Handel usługami

Członkostwo w UE wzmocniło znaczenie Unii w zagranicznym handlu usługami Polski. Jej udział utrzymywał się na poziomie ok. 70 proc. w eksporcie i prawie 79 proc. w imporcie, choć w ostatnich latach kryzysowych 2021–2022 nieco spadł. W okresie 2010–2022 Polska była eksporterem netto w handlu usługami ogółem z UE, co świadczy o jej dobrej pozycji konkurencyjnej.

Polska ma dodatni bilans handlu w obrocie uszlachetniającym, usługach związanych z naprawami i konserwacją, w transporcie i budownictwie. Więcej zaś na rynku unijnym zakupujemy niż sprzedajemy usług ubezpieczeniowych i emerytalnych. Deficyt stale charakteryzuje też wielkość przepływów między Polską a pozostałymi państwami UE z tytułu opłat za korzystanie z własności intelektualnej. Warto natomiast zauważyć, że od 2014 r. Polska stała się eksporterem netto na rynek unijny innych usług biznesowych, a od 2012 r. – usług ICT.

Migracje

Po akcesji do UE można było zaobserwować skokowy wzrost emigracji do państw UE, szczególnie do Wielkiej Brytanii i Irlandii, które nie zastosowały okresów przejściowych w dostępie do rynku pracy. Duża emigracja była podyktowana głównie wysokim bezrobociem oraz słabą kondycją polskiej gospodarki.

W 2014 r. wzrosła istotnie dynamika imigracji do Polski, głównie wskutek prowadzenia przez Rosję działań wojennych na Ukrainie, a także w wyniku dynamicznego rozwoju polskiej gospodarki. Nadwyżkę imigracji nad emigracją Polska odnotowała po raz pierwszy w 2016 r. Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 r. przyczyniła się do dalszego wzrostu imigracji do Polski – szacuje się, że wskutek działań wojennych napłynęło do Polski kolejne 1,5 mln obywateli Ukrainy. Biorąc pod uwagę sytuację geopolityczną oraz globalne ocieplenie, przewiduje się dalszy wzrost imigracji do Polski w kolejnych latach z różnych kierunków geograficznych.

Ochrona środowiska

W związku z akcesją do UE Polska wdrożyła wiele przepisów dotyczących ochrony środowiska, przy czym niektóre zaczęły obowiązywać z opóźnieniem, ze względu na uzyskane okresy przejściowe (odnośnie do jakości powietrza i wody, gospodarki odpadami, zanieczyszczeń przemysłowych). Już po akcesji pojawiły się liczne nowe akty prawne zmieniające obowiązujące prawo i wprowadzające nowe inicjatywy umożliwiające walkę ze zmianami klimatu. Mimo wysiłków i wsparcia finansowego UE Polska nie zawsze wywiązywała się z obowiązków w tym zakresie. W ciągu 20 lat Komisja wszczęła wobec Polski 125 postępowań związanych z nieprzestrzeganiem unijnego prawa w zakresie ochrony środowiska. Najwięcej dotyczyło gospodarki odpadami, jakości powietrza i wody oraz ochrony przyrody.

Pomoc publiczna

Od momentu akcesji ogólna wartość wsparcia pochodzącego z budżetu państwa, środków samorządowych oraz funduszy europejskich dla przedsiębiorców w Polsce (bez pomocy dla branży transportowej oraz finansowej, a także nie uwzględniając wsparcia w związku z kryzysem wywołanym pandemią Covid-19 oraz wojną na Ukrainie) wzrosła dwukrotnie do 4,9 mld euro w 2022 r. Intensywność wsparcia dla przedsiębiorców, mierzona udziałem w PKB, znacząco się wahała w ostatnich 20 latach (od 0,7 do 1,2 proc. rocznie). Największy wzrost odnotowywano w drugim i trzecim roku od rozpoczęcia kolejnej wieloletniej perspektywy finansowej, kiedy zaczynała się realizacja projektów współfinansowanych ze źródeł unijnych.

W okresie członkostwa zmieniła się istotnie struktura pomocy publicznej w Polsce. Wyraźnie zmalało znaczenie pomocy sektorowej i na zatrudnienie, a także związanej z restrukturyzacją przemysłu, na rzecz pomocy na ochronę środowiska i efektywność energetyczną, badania, rozwój i innowacje oraz regionalne wsparcie inwestycji przedsiębiorców.

Prawo europejskie w Polsce

Zmiany w polskim porządku prawnym, związane z wciąż trwającym procesem integracji Polski w ramach UE, widoczne są nie tylko na poziomie legislacji, ale też w szeroko pojmowanej świadomości prawnej społeczeństwa, włączając w to założenia przyjmowane przez prawników tak w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa. Na tym tle wyraźny jest także wpływ prawa europejskiego na polski wymiar sprawiedliwości. Zwłaszcza zmiany zachodzące w strukturze i praktyce działalności sądów administracyjnych wskazują na instytucjonalny wymiar integracji oraz pozwalają postrzegać sędziów jako aktywnych uczestników tego procesu.

Z jednej strony można wskazać na reformy ustroju i procedury sądów administracyjnych zbieżne z szeroko rozumianymi standardami europejskimi, m.in. wynikającymi z Karty praw podstawowych, czy z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Z drugiej zaś, prawo europejskie i wartości przez nie wyrażane stały się ważnym, a w wielu sprawach kluczowym, punktem odniesienia dla sędziów w ich praktyce orzeczniczej.

Euro w Polsce

Dążenie do przyjęcia euro jest jednym z traktatowych zobowiązań każdego państwa członkowskiego, a konieczność przygotowania polskiej gospodarki do tego etapu integracji była ważną kwestią w negocjacjach akcesyjnych. Pierwszy plan zastąpienia złotego przez euro przyjęty przez polski rząd wyznaczał rok 2006 jako ten, w którym owe przygotowania byłyby zakończone. Tak ten, jak i przyjmowane później plany integracji walutowej, nie zostały w Polsce zrealizowane. W ciągu całego swojego członkostwa w UE Polska nigdy – nawet przez chwilę – nie spełniała wszystkich kryteriów, od których uzależnione jest wprowadzenie jednolitego pieniądza euro: niezależności NBP, wystarczająco niskiego deficytu budżetowego i długu publicznego, wystarczająco niskiej inflacji, niskich długookresowych stóp procentowych i stabilizacji kursu walutowego. W ostatnich latach eurosceptyczny rząd wręcz zaniechał jakichkolwiek starań w tym zakresie.

W miarę upływu czasu, cena, którą Polska płaci za brak euro w obiegu jest coraz większa. Jest nią niedostateczne ustabilizowanie i umocnienie reguł ograniczających dowolność prowadzenia przez rząd polityki budżetowej, które zapobiegają utracie przez pieniądz wartości oraz izolacja Polski od wpływania na decyzje gospodarcze w UE w ramach tzw. Eurogrupy.