Pani K. owdowiała w 2009 r. Sądziła, że skoro mieszkała z mężem w jednym mieszkaniu, to - jako osoba najbliższa - zwolniona jest z podatku od spadku, który formalnie nabyła. Miała rację, ale nie dopełniła formalności koniecznych do skorzystania ze zwolnienia na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn - nie zgłosiła nabycia spadku w urzędzie skarbowym.

W maju 2010 r.  uprawomocniło się postanowienie Sądu Rejonowego w Rzeszowie, stwierdzające nabycie spadku. Od tego czasu minęło 10 lat i zobowiązanie podatkowe z tego tytułu formalnie się przedawniło.

W styczniu 2020 r. pani K. złożyła jednak zeznanie podatkowe SD-3 o nabyciu rzeczy i urząd skarbowy uznał, że dzięki temu jest podstawa do wznowienia obowiązku podatkowego. Pani K. dostała decyzję zobowiązującą ją do zapłaty prawie 2 tys. zł podatku. W uzasadnieniu stwierdzono, że obowiązek podatkowy po stronie pani K.  powstał w maju 2010 r., tj. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o nabycie spadku po mężu.  Nie zgłosiła ona jednak nabycia spadku, zatem obowiązek podatkowy powstał z chwilą powołania się przez nią na fakt jego nabycia w styczniu 2020 r., tj. w dniu złożenia zeznania SD-3. Odwołanie się do izby skarbowej, a następnie do sądu administracyjnego nie przyniosło efektu: decyzja została utrzymana.

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył w tej sprawie skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, gdyż twierdzi, że skarbówka źle interpretuje przepisy podatkowe.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn mówi, że obowiązek podatkowy powstaje, co do zasady, z chwilą przyjęcia spadku (art. 6 ust. 1 pkt 1 upsid). Dalej art. 6 ust. 4 stanowi, że jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma. Jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.

Obowiązek podatkowy może więc trwać 10 lat  od momentu, gdy podatnik po raz pierwszy powołał się przed organem skarbowym na fakt posiadania danego majątku.  Organy podatkowe uznały, że w przypadku pani K. to powołanie się nastąpiło poprzez złożenie zeznania SD-3 w styczniu 2020 r.

Zdaniem RPO jednak do „powołania się podatnika" nie może dojść w takiej sytuacji, w jakiej była pani K. „Powołanie się podatnika" może bowiem nastąpić np. w trakcie postępowania podatkowego, kiedy podatnik ujawnia fakt nabycia majątku w celu uniknięcia obciążenia innym podatkiem.

W przypadku pani K. sytuacja jest jasna: czas na zapłacenie podatku liczył się od momentu uprawomocnienia się postanowienia sądu o nabyciu spadku. Stało się w 2010 r. zatem w styczniu 2020 r. podatek już się przedawnił.