13 lipca 2018 r. weszła w życie nowa ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa), która swym zakresem objęła nie tylko banki, czy podmioty prowadzące wskazaną w ustawie działalność gospodarczą, ale również adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych oraz kancelarie prawne. W związku z wejściem w życie nowej regulacji, w pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie, kto jest instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy, jakie obowiązki wprowadza oraz, jakie sankcje przewidziane są za złamanie przepisów ustawy.

Czytaj także: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu: małżeństwo z przymusu czy z wyboru

Zawody prawnicze objęte ustawą

Zgodnie z treścią art. 2. ust. 1 pkt 14 ustawy, instytucjami obowiązanymi (czyli podmiotami obowiązanymi do stosowania przepisów ustawy) są: adwokaci, radcowie prawni, prawnicy zagraniczni, doradcy podatkowi w zakresie, w jakim świadczą na rzecz klienta pomoc prawną lub czynności doradztwa podatkowego dotyczące:

- kupna lub sprzedaży nieruchomości, przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,

- zarządzania środkami pieniężnymi, instrumentami finansowymi lub innymi aktywami klienta,

- zawierania umowy o prowadzenie rachunku bankowego, rachunku papierów wartościowych lub wykonywania czynności związanych z prowadzeniem tych rachunków,

- wnoszenia wkładu do spółki kapitałowej lub podwyższenia kapitału zakładowego spółki kapitałowej, oraz

- tworzenia, prowadzenia działalności lub zarządzania spółkami kapitałowymi lub trustami.

Ponadto, doradcy podatkowi, oprócz świadczenia usług w zakresie wyżej wskazanych czynności są instytucjami obowiązanymi także w pozostałym zakresie (a zatem odpowiadają oni w pełnym zakresie prowadzonej działalności gospodarczej).

Co więcej, ustawodawca – przez fakt nałożenia statusu instytucji obowiązanej na podmioty świadczące usługi polegające m.in. na tworzeniu spółek lub też zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego dla spółek - spowodowała, że ustawa objęła swym zakresem również kancelarie, które taką działalnością na co dzień się zajmują (dokładne brzmienie przepisów znajduje się w art. 2. ust. 1 pkt 16 ustawy).

X

Nowe obowiązki

Najważniejsze obowiązki, z jakich rozliczane będą podmioty wyżej wskazane to przede wszystkim:

- obowiązek identyfikacji i oceny ryzyka związanego z podejrzeniem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu,

- obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego – przy czym ustawodawca dopuszcza stosowanie uproszczonych środków bezpieczeństwa w przypadku niskiego ryzyka prania pieniędzy i nakazuje stosowanie wzmożonych środków bezpieczeństwa w sytuacji podwyższonego ryzyka,

- obowiązek opracowania i wdrożenia w strukturach instytucji obowiązanej wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

- obowiązek przeprowadzania cyklicznych szkoleń w strukturach instytucji obowiązanej.

Jak ocenić ryzyko

O wyższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu może świadczyć w szczególności:

- nawiązywanie stosunków gospodarczych w nietypowych okolicznościach;

- to, że klient jest:

* podmiotem, którego działalność służy do przechowywania aktywów osobistych;

* spółką, w której wydano akcje na okaziciela, której papiery wartościowe nie są dopuszczone do obrotu zorganizowanego, lub spółką, w której prawa z akcji lub udziałów są wykonywane przez podmioty inne niż akcjonariusze lub udziałowcy;

* przedmiot działalności gospodarczej obejmujący przeprowadzanie znacznej liczby lub opiewających na wysokie kwoty transakcji gotówkowych;

* nietypowa lub nadmiernie złożona struktura własnościowa klienta;

* korzystanie przez klienta z usług lub produktów oferowanych w ramach bankowości prywatnej;

* korzystanie przez klienta z usług lub produktów sprzyjających anonimowości lub utrudniających jego identyfikację;

* nawiązywanie albo utrzymywanie stosunków gospodarczych lub przeprowadzanie transakcji okazjonalnej bez fizycznej obecności klienta;

* zlecanie przez nieznane lub niepowiązane z klientem podmioty trzecie transakcji, których beneficjentem jest klient;

* oferowanie produktów lub usług przy wykorzystaniu nowych kanałów dystrybucji;

* powiązanie stosunków gospodarczych lub transakcji okazjonalnej, np. z państwem trzecim wysokiego ryzyka lub państwem określanym przez wiarygodne źródła jako państwo o wysokim poziomie korupcji.

Natomiast o niższym ryzyku prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu może natomiast świadczyć w szczególności:

- to, że klient jest:

* jednostką sektora finansów publicznych;

* przedsiębiorstwem państwowym albo spółką z większościowym udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków;

* spółką, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym;

* rezydentem państwa członkowskiego UE, państwa członkowskiego EFTA, EOG;

* rezydentem państwa trzeciego określanego przez wiarygodne źródła jako państwo o niskim poziomie korupcji'

* rezydentem państwa trzeciego, w którym według danych pochodzących z wiarygodnych źródeł obowiązują przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu odpowiadające wymogom UE.

Jakie środki bezpieczeństwa

Zgodnie z treścią art. 33 ustawy, instytucje obowiązane powinny stosować wobec swoich klientów środki bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością uwzględniając rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną oraz jego ocenę.

Środki bezpieczeństwa finansowego obejmują:

- identyfikację klienta i weryfikację jego tożsamości,

- identyfikację beneficjenta rzeczywistego oraz podejmowanie czynności w celu weryfikacji jego tożsamości,

- ocenę stosunków gospodarczych i pozyskanie informacji na temat ich celu oraz zamierzonego charakteru, oraz

- bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych.

Jaka procedura

Wewnętrzna procedura instytucji obowiązanej powinna określać w szczególności czynności lub działania podejmowane w celu ograniczenia ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, zasady przechowywania dokumentów oraz informacji, zasady wykonywania obowiązków obejmujących przekazywanie generalnemu inspektorowi informacji o transakcjach oraz zawiadomieniach, zasady upowszechniania wśród pracowników instytucji obowiązanej wiedzy z zakresu przepisów ustawy jak również zapewniać instrumenty umożliwiające sygnalizowanie nieprawidłowości z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną wobec instytucji obowiązanych, które nie dostosują się do realiów nowej ustawy i dopuszczą się złamania jej przepisów. Za przestępstwa związane z niedopełnieniem obowiązków ustawowych ustawodawca w art. 156 ustawy przewiduję karę pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat.

Jakie grożą kary

Ponadto, ustawa wprowadza szereg kar administracyjnych, jakie grożą łamiącym przepisy. Kara może zostać nałożona m.in. za brak oceny ryzyka i jej aktualizacji, niestosowanie środków bezpieczeństwa finansowego, niewprowadzenie wewnętrznej procedury instytucji obowiązanej, czy też choćby za brak szkoleń.

Kary administracyjne, o jakich mowa w ustawie to w szczególności:

- publikacja informacji o naruszeniu ustawy w BIP;

- nakaz zaprzestania podejmowania określonych czynności;

- cofnięcie koncesji, zezwolenia, wykreślenie z rejestru działalności regulowanej;

- kara pieniężna – do wysokości dwukrotności kwoty osiągniętej korzyści lub unikniętej straty; jeśli nie jest możliwe ustalenie – do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro.

Aleksandra Berger prawnik w Kancelarii Prawnej Schampera Dubis Zając i Wspólnicy Sp.k.

Celem ustawy jest zwiększenie efektywności krajowego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu. Jednak nowe zadania jakie stoją przed instytucjami obowiązanymi mogą okazać się sporym wyzwaniem zarówno logistycznym, jak i technicznym. Mimo szeregu obowiązków podkreślić należy, że skala podejmowanych działań zmierzających do wprowadzenia do legalnego obrotu pieniędzy uzyskanych z nielegalnych źródeł potwierdza, że przeciwdziałanie procederowi prania pieniędzy będzie coraz trudniejsze. Jednak muszą się zmierzyć z nią państwa europejskie, a co za tym idzie podmioty uczestniczące w procesach gospodarczych.