Problem

Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, uzyskał drugą negatywną ocenę okresową, co było przyczyną jego zwolnienia. Podwładny nie odwoływał się wcześniej od tych ocen do kierownika jednostki, ale w odwołaniu skierowanym do sądu podniósł, że oceniono go tendencyjnie. Czy może kwestionować rzetelność ocen okresowych przed sądem, skoro wcześniej nie zwracał się o ich weryfikację w postępowaniu wewnątrzzakładowym?

Co mówią przepisy

Zgodnie z art. 27 ustawy o pracownikach samorządowych (dalej u.p.s.) pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, podlega okresowej ocenie. Takiej oceny na piśmie dokonuje bezpośredni przełożony pracownika, nie rzadziej niż raz na dwa lata i nie częściej niż raz na sześć miesięcy. Ocena dotyczy wywiązywania się przez podwładnego z obowiązków wynikających z zakresu czynności na zajmowanym stanowisku oraz obowiązków określonych w art. 24 u.p.s. (m.in. dbałość o środki publiczne, stałe podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych) i art. 25 ust. 1 u.p.s. (sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonego).

Bezpośredni przełożony niezwłocznie doręcza ocenę pracownikowi oraz kierownikowi jednostki, w której ta osoba jest zatrudniona. Pracownikowi od dokonanej oceny przysługuje odwołanie do kierownika jednostki, w której jest zatrudniony. Wnosi się je w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia oceny. Odwołanie powinno zostać rozpatrzone w terminie 14 dni od dnia jego wniesienia. W razie uwzględnienia odwołania, ocena jest zmieniana albo dokonuje się jej po raz drugi. W przypadku uzyskania przez pracownika negatywnej oceny, jego ponownej oceny dokonuje się nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia zakończenia poprzedniej oceny, a uzyskanie ponownej negatywnej oceny skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę, z zachowaniem okresów wypowiedzenia.

Kierownik jednostki samorządowej określa, w drodze zarządzenia, sposób dokonywania okresowych ocen, okresy, za które jest sporządzana ocena, kryteria, na podstawie których jest sporządzana ocena, oraz skalę ocen, biorąc pod uwagę potrzebę prawidłowego dokonywania ocen i specyfikę funkcjonowania danej jednostki (art. 28 u.p.s.). Zgodnie z art. 43 u.p.s. w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu pracy (dalej k.p.), a spory ze stosunku pracy pracowników samorządowych rozpoznają właściwe sądy pracy.

Prawnik wyjaśnia

Anna Puszkarska, radca prawny

Pracownik może podnosić przed sądem nierzetelność wystawionych mu ocen, nawet jeżeli wcześniej nie odwołał się od nich do kierownika jednostki. Musi jednak wykazać, że oceny te były wadliwe.

Wypowiedzenie umowy

Zawarte w art. 27 ust. 9 u.p.s. stwierdzenie, że uzyskanie ponownej negatywnej oceny przez urzędnika skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę, może sugerować, że w takim przypadku rozwiązanie umowy następuje z mocy samego prawa, bez potrzeby składania oświadczenia woli przez pracodawcę. W wyroku Sądu Najwyższego z 7 marca 2012 r. (sygn. II PK 155/11, OSNP 2013/3-4/31) podkreślono jednak, że potrzebne jest oświadczenie pracodawcy wypowiadające umowę. U.p.s. nie przewiduje wprost, że w omawianej sytuacji rozwiązanie umowy o pracę następuje z mocy prawa, a zgodnie z art. 43 ust. 1 u.p.s., w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy k.p. W myśl art. 30 § 1 pkt 2 k.p. skutek rozwiązujący umowę wywołuje oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia.

W oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę na czas nieokreślony musi być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie (art. 30 § 4 k.p.). W omawianym wyroku SN przyjął, że w przypadku zwolnienia pracownika samorządowego z powodu negatywnych ocen pracodawca wywiąże się z tego obowiązku, jeżeli w swoim oświadczeniu powoła się na udzielenie podwładnemu dwukrotnie negatywnej oceny, w odstępie czasowym przewidzianym w art. 27 ust. 8 u.p.s. (ponownej oceny dokonuje się nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zakończenia poprzedniej oceny).

Należy także pamiętać, że pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi samorządowemu umowę o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia na zasadach ogólnych, wynikających z k.p., niezależnie od uzyskiwanych ocen okresowych (por. np. wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z 12 marca 2015 r., sygn. VIII Pa 217/14, LEX nr 2150111).

Podważenie negatywnych ocen

Zgodnie z art. 264 § 1 k.p., zmienionym od 1 stycznia 2017 r., odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się do sądu w ciągu 21 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego tę umowę. We wskazanym wyżej wyroku SN z 7 marca 2012 r. przyjęto, że w toku procesu sądowego pracownik może zwalczać zasadność dotyczących go negatywnych ocen także w sytuacji, gdy poprzednio nie odwołał się od nich do kierownika jednostki samorządowej. Inne rozwiązanie oznaczałoby bowiem pozbawienie go możliwości zakwestionowania zasadności wypowiedzenia. W orzecznictwie wyrażany jest także pogląd, że urzędnik, który otrzymał negatywną ocenę, podtrzymaną w postępowaniu wewnątrzzakładowym, może zwrócić się do sądu nawet wtedy, gdy nie doszło do jego zwolnienia (por. np. wyrok Sądu Okręgowego w Siedlcach z 26 czerwca 2014 r., sygn. IV P 28/13, LEX nr 1868634).

Podkreśla się, że sąd nie zastępuje pracodawcy w sporządzaniu okresowej oceny, ale może ją kontrolować, gdy wymaga tego przedmiot sprawy (sporu), choć nie w zakresie oceny jaka dozwolona jest pracodawcy. Nie można wykluczyć czynu pracodawcy polegającego na naruszeniu reguł oceny okresowej, instrumentalnego traktowania tych reguł bądź naruszenia przepisów ogólnych. Ocena okresowa nie jest dowolna. Powinna być miarodajna, rzetelna i obiektywna. Poza regułami są więc oceny sporządzone wadliwie (w tym tendencyjnie) – por. wyrok SN z 6 kwietnia 2011 r. (sygn. II PK 274/10, LEX nr 829121).

Ciężar dowodu

W toku postępowania sądowego, toczącego się na skutek odwołania się przez podwładnego od wypowiedzenia umowy o pracę, pracownik, który powołuje się na nierzetelność ocen okresowych, musi wykazać w tym zakresie inicjatywę dowodową. W razie sporu co do istnienia przyczyn wypowiedzenia, ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy, który z tego faktu wywodzi skutki prawne (art. 6 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy). Jeżeli jednak przyczyną wypowiedzenia podwładnemu umowy o pracę była dwukrotna negatywna ocena, to pracodawca musi dowieść tylko tego, że takie oceny miały miejsce. Natomiast to pracownika obciąża konieczność wykazania, że wypowiedzenie było nieuzasadnione w aspekcie nieprawdziwości czy nierzetelności wystawionych mu ocen.

podstawa prawna: art. 27-28, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 902 ze zm.)

podstawa prawna: art. 30, art. 264 § 1, art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1666 ze zm.)

podstawa prawna: art. 6 ustawy z 3 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 459 ze zm.)