Te pierwsze pamiętałam z nocy, którą przypadkowo spędziłam w Bagdadzie w 2004 r., te drugie z filmów, w tym z dokumentów nagrywanych w Czeczeni w czasie dwóch ludobójczych wojen prowadzonych przez Rosję. Wojen, o których już prawie nikt nie pamięta. Zamiast nacisnąć guzik paniki, po prostu zasnęłam. Gdy wybudzono mnie – wpadłam w filozoficzno-etyczną zadumę.
Poprzedniego dnia byłam na przedstawieniu „Mistrza i Małgorzaty", gdzie pada słynne zdanie Bułhakowa, że „tchórzostwo jest najstraszniejszym z grzechów" (złem lub ułomnością – w zależności od tłumaczenia). Bułhakow miał prawo tak powiedzieć w natchnionej powieści, pisanej w czasach stalinowskiego – nie tylko terroru, ale i łamania charakterów. Ale w normalnym życiu sprawa jest bardziej skomplikowana.