Spółka prowadzi działalność handlową w hipermarketach wielobranżowych oraz supermarketach spożywczych. Pozyskuje w nieruchomości poprzez ich najem lub zakup. Z uwagi na zmienną sytuację na rynku może się jednak zdarzyć, że decyduje o zaprzestaniu prowadzenia działalności w wybranej lokalizacji. Przyczyną może być mniejsza opłacalność prowadzenia handlu w tym miejscu, w porównaniu do innych lokalizacji. W każdym przypadku przyczyny te są niezależne od spółki, w szczególności nie wynikają z jej zaniedbań. Decyzje te są reakcją na sytuację na rynku lokalnym. W przypadku rozwiązania umowy najmu spółka może być zobowiązana do zapłaty odstępnego. We wniosku o interpretację zapytała czy taki wydatek może być kosztem podatkowym.
Fiskus odpowiedział, że nie. Wyjaśnił, że do kosztów podatkowych nie zalicza się sankcji cywilnoprawnych w formie kar umownych czy odszkodowań z tytułów wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT. Ustawodawca kierował się tu zasadą, aby nie premiować działań sprzecznych z istotą umów, zagrożonych karami. Są to kary czy odszkodowania wynikające z nienależytego wykonania zobowiązań. Kary te są zatem wynikiem niewłaściwego działania lub zaniechania dłużnika. Co do pozostałych kar i odszkodowań, niewymienienie ich w negatywnym katalogu nie oznacza, że można je automatycznie uznać za koszt. W konsekwencji, aby wydatki z tytułu odstępnego uznać za koszt podatkowy należy zbadać, czy istnieje związek przyczynowo - skutkowy poniesionego wydatku z przychodem, czy może służył on zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów.
W ocenie urzędników nie można uznać, że wydatki na zapłatę odstępnego zostaną poniesione w celu osiągnięcia przychodów. Odstąpienie od umowy nie przyniesie bowiem żadnego przysporzenia, nie wygeneruje przychodu. Aby uznać dany wydatek za koszt podatkowy, powinien on być poniesiony „w celu osiągnięcia przychodów". Cel ten musi być znany w momencie poniesienia wydatków. I tylko w takich wypadkach, nawet jeśli nie dojdzie później do osiągnięcia przychodów, wydatek może być uznany za koszt podatkowy.
Spór trafił na wokandę. WSA w Krakowie przyznał rację spółce. Jego zdaniem tzw. odstępne mieści się w dyspozycji ogólnej definicji kosztów z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT. Jeżeli bowiem zapłata odstępnego ogranicza konieczność ponoszenia innych wydatków przez podatnika i ma wpływ na racjonalność alokacji wydatków w prowadzonej działalności gospodarczej, to wydatek z tytułu odstępnego należy uznać za koszt.
Naczelny Sąd Administracyjny cofnął jednak sprawę do ponownego rozpoznania. Zauważył, że WSA ocenił ją tak, jakby dotyczyła ona jednego zdarzenia – kary umownej z tytułu tzw. odstępnego, czyli kary umownej w zakresie rozwiązania umowy, zaniechania prac inwestycyjnych itp., dotyczących określonej, jednostkowej działalności prowadzonej w danej lokalizacji. Tymczasem spółka mogła prowadzić swoją działalność w wielu miejscach, prowadzić wiele aktywności gospodarczych. Jeżeli tak, to źródłem przychodu tego podatnika jest prowadzenie działalności gospodarczej – handlowej – w szerszym zakresie, niż w określonym miejscu, którego dotyczy płacona kara umowna. Na źródło przychodu podatnika mają więc wpływ zarówno wydatki z powodu zapłacenia kary umownej za rozwiązanie umowy dotyczącej danego miejsca (lub) miejsc prowadzenia działalności, jak również przychody, które może on uzyskać z przeniesienia jednostkowej działalności w inne miejsce, a więc, w efekcie, z przewidzianego prowadzenia bardziej dochodowej działalności.
