Przede wszystkim rodzic, działając jako przedstawiciel ustawowy dziecka, na rzecz którego sąd zasądził alimenty od drugiego rodzica, może w każdej chwili skierować do komornika wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego alimentów, a komornik zobowiązany jest takie postępowanie przeprowadzić. Zgodnie z art. 804 kpc, komornik nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, co oznacza, że komornik nie bada czy zasądzone alimenty są płacone.
Możliwość egzekucji zasądzonych alimentów przyspiesza i ułatwia ponadto art. 333 § 1 pkt 1) kpc, zgodnie z którym sąd z urzędu nadaje rygor natychmiastowej wykonalności wyrokowi zasądzającemu alimenty, co oznacza, że egzekucja alimentów może zostać wszczęta jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku zasądzającego alimenty, tj. nawet przed zweryfikowaniem wyroku przez sąd drugiej instancji na skutek złożonej apelacji.
Powyższe ułatwienia w egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych są uzasadnione koniecznością możliwie najszybszego i najpełniejszego zapewnienia wierzycielowi alimentacyjnemu możliwości uzyskania środków pieniężnych na realizację jego usprawiedliwionych potrzeb i w wielu przypadkach, gdy dłużnik alimentacyjny spóźnia się lub uchyla od płacenia zasądzonych alimentów, przepisy te prawidłowo spełniają swoją rolę.
Kiedy jednak rodzic, od którego sąd zasądził alimenty na dziecko, płaci je terminowo i w całości, powstaje nietypowa sytuacja, w której wierzyciel alimentacyjny nadal uprawniony jest do egzekwowania świadczeń alimentacyjnych za pośrednictwem komornika. O sytuacje takie nietrudno zaś w konfliktowych okolicznościach spraw rodzinnych, w których jeden z rodziców, z samej chęci szkodzenia drugiemu, decyduje się doprowadzić do wszczęcia przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego dotyczącego alimentów.
Tymczasem prowadzona przez komornika egzekucja alimentów stwarza szereg dotkliwych problemów dla zobowiązanego do ich płacenia, w szczególności prowadząc do zajęcia jego aktywów, w tym znacznej części wynagrodzenia, rzeczy ruchomych lub nawet nieruchomości. Oprócz ograniczenia w swobodnym dysponowaniu majątkiem, zobowiązanego może spotkać również pogorszenie wizerunku w środowisku, w którym funkcjonuje, w tym w oczach pracodawcy, który otrzymuje od komornika postanowienie o zajęciu części wynagrodzenia za pracę zobowiązanego oraz ze strony znajomych i rodziny, którzy mogą nie rozumieć, że postępowanie egzekucyjnego zostało wszczęte pomimo płacenia alimentów przez zobowiązanego terminowo i w całości.
Wreszcie, zobowiązany alimentacyjnie ma w opisanej sytuacji bardzo ograniczone możliwości działania. Przede wszystkim, aby uwolnić się od obciążenia go przez komornika dodatkowymi kosztami prowadzenia postępowania egzekucyjnego, powinien wystąpić z wnioskiem o obciążenie wierzyciela alimentacyjnego tymi kosztami, jako że zgodnie z art. 770 kpc dłużnik zwraca wierzycielowi tylko koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, a w opisanej sytuacji prowadzenie postępowania egzekucyjnego jest niecelowe.
Jeżeli wierzyciel alimentacyjny twierdzi, że zobowiązany, oprócz niepłacenia bieżących alimentów, zalega z płatnościami alimentów za poprzednie okresy, a zobowiązany jest w stanie wykazać, że uiścił te świadczenia alimentacyjne, możliwe jest wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 kpc) o pozbawienie wyroku zasądzającego alimenty wykonalności w części dotyczącej rzekomych zaległości alimentacyjnych, jakkolwiek nie wstrzyma to kontynuowania przez komornika egzekucji bieżących świadczeń.
W praktyce rodzicowi, od którego zasądzono alimenty, pozostają tylko dwa skuteczne sposoby doprowadzenia do umorzenia postępowania egzekucyjnego, przy czym pierwsze z podanych niżej rozwiązań jest trudne do osiągnięcia w okolicznościach konfliktu między rodzicami, a drugie nakłada na zobowiązanego dodatkowe, niemałe obciążenia finansowe.
Po pierwsze, zobowiązany może próbować przekonać wierzyciela alimentacyjnego, de facto drugiego rodzica, występującego jako przedstawiciel ustawowy dziecka, na rzecz którego zasądzono alimenty, do wystąpienia do komornika z wnioskiem o umorzenie postępowania sądowego. Zgodnie z art. 825 pkt 1) kpc organ egzekucyjny umarza bowiem postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela, przy czym nie dotyczy to egzekucji wszczętej z urzędu lub na żądanie uprawnionego organu, które w takich sytuacjach również muszą wyrazić zgodę na umorzenie postępowania. Nietrudno jednak domyślić się, że drugi rodzic, który doprowadził do wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko zobowiązanemu, pomimo świadomości płacenia przez niego alimentów terminowego i w całości, nie będzie chętny do wnioskowania o umorzenie takiego postępowania. Niekiedy pomocne w nakłonieniu wierzyciela alimentacyjnego do sformułowania takiego wniosku jest uświadomienie mu konieczności poniesienia przez niego kosztów niecelowego prowadzenia egzekucji, zgodnie ze wspomnianym art. 770 kpc.
Po drugie, zgodnie z art. 883 § 2 kpc, zobowiązany może żądać od komornika umorzenia postępowania egzekucyjnego co do świadczeń wymagalnych w przyszłości, tj. alimentów bieżących, jeżeli spłaci wszelkie zaległości (siłą rzeczy zaległości takich nie będzie w opisywanej sytuacji, gdy zobowiązany płaci alimenty terminowo i w całości) oraz złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę stanowiącą sześciokrotność zasądzonych świadczeń alimentacyjnych z umocowaniem komornika do podejmowania tych pieniędzy w sytuacji, gdyby w przyszłości zobowiązany spóźnił się lub uchylał od płacenia zasądzonych alimentów. Pieniądze złożone na rachunku depozytowym pozostają zablokowane, a zobowiązany nie ma prawa ich podejmować ani korzystać z nich w jakikolwiek inny sposób.
Opisany stan rzeczy z pewnością daje poczucie niesprawiedliwości i prowadzi do poważnych dolegliwości prawnych, finansowych i społecznych wobec osób prawidłowo, zgodnie z wyrokiem sądu, realizujących nałożony na nie obowiązek alimentacyjny. Jednocześnie brak skutecznego i prostego sposobu obrony przed egzekucją wszczętą w opisanych powyżej sytuacjach sprawia, że w konfliktowych okolicznościach spraw rodzinnych, egzekucja alimentów nie zawsze służy ochronie wierzyciela alimentacyjnego, ale bywa wykorzystywana do szkodzenia drugiemu rodzicowi. Z pewnością należałoby więc zastanowić się nad rozwiązaniem prawnym pozwalającym skutecznie przeciwdziałać niesłusznie wszczętym i prowadzonym postępowaniom egzekucyjnym.
Autor jest radcą prawnym prowadzącym Kancelarię Radcy Prawnego Piotr Bogusław Świderski oraz współpracującym z Kancelarią NWS-MCB Prawo Rodzinne Milewska-Celińska, Banasik, Szperl i Wspólnicy – Sp.k.