Duże spółki zdały pierwszy sprawdzian z odpowiedzialności

Jeszcze do niedawna w Polsce ukazywało się co roku kilkadziesiąt raportów, gdzie swoją społeczną i filantropijną działalność prezentowały firmy dbających o wizerunek społecznie odpowiedzialnych przedsiębiorstw. Rekordowy był 2015 r., gdy pojawiło się 55 takich publikacji. Ten rekord został pobity ponadtrzykrotnie w ubiegłym roku, gdy – jak wynika z danych Komisji Nadzoru Finansowego – liczba raportów wystrzeliła do 174.

Był to oczekiwany efekt nowych obowiązków, które na duże spółki nałożyła unijna dyrektywa 2014/95/UE w sprawie ujawniania informacji niefinansowych wdrożona poprzez zmianę ustawy o rachunkowości. Jak firmy poradziły sobie z tym wyzwaniem?

Zdaniem wielu ekspertów zaangażowanych w kwestie raportowania niefinansowego – całkiem dobrze, nawet jeśli spora część raportów dowiodła, że podejście do społecznej odpowiedzialności biznesu jest jeszcze powierzchowne.

Zwiększanie świadomości

Pozytywną ocenę pierwszego roku nowych obowiązków przynosi ogłoszony 11 marca raport Ministerstwa Finansów, który przedstawia wyniki analizy 123 raportów przeprowadzonej przez zespół 21 ekspertów – przedstawicieli instytucji i organizacji zaangażowanych w kwestie raportowania niefinansowego.

Według niego jakość przeanalizowanych raportów jest w większości przypadków co najmniej zadowalająca. Członkowie zespołu ekspertów, którzy 11 marca uczestniczyli w konferencji Ministerstwa Finansów podsumowującej pierwszy rok raportowania rozszerzonych informacji niefinansowych, nieraz mówili o swoim pozytywnym zaskoczeniu, że tak dużo spółek stawiło czoła nowym obowiązkom. Tym bardziej że większość z nich sporządziła raport niefinansowy po raz pierwszy. Część tych spółek – jak zaznaczała Anna Siejda z Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju – przygotowała bardzo dobre publikacje, potwierdzając, że prowadzą przemyślane działania z zakresu społecznego i środowiskowego.

Zdaniem Moniki Marcinkowskiej z Komitetu Standardów Rachunkowości przy MF widać pozytywny efekt wprowadzenia obowiązku rozszerzonego raportowania kwestii niefinansowych – wywołał on potrzebę bycia odpowiedzialnym, skłaniając spółki do działań CSR. Niektóre raporty dowodzą, że opisywane tam polityki środowiskowe, dotyczące praw człowieka czy przeciwdziałania korupcji, pojawiły się w firmie stosunkowo niedawno. – Bardzo mnie to cieszy, gdyż samo pogłębienie świadomości tych zagadnień jest świetnym efektem – zaznaczała ekspertka KSR.

Czas na strategiczne podejście

Na pozytywny efekt nowego obowiązku zwraca też uwagę w rozmowie z „Rz" Rafał Mrówka, profesor w Katedrze Teorii Zarządzania Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, który kończy teraz wraz z zespołem prace nad podsumowaniem wyników analizy raportów ok. 160 spółek. – Wprowadzenie obowiązku raportowania finansowego to bardzo pozytywne zjawisko, które w wielu firmach powinno zmienić podejście do biznesu. Tym bardziej że raporty trzeba będzie sporządzać co roku – twierdzi.

Przyznaje jednak, że wnioski z analizy przygotowanej przez zespół jego katedry wraz z Centrum Badań nad Odpowiedzialnym Biznesem SGH nie napawają zbytnim optymizmem. W wielu raportach widać przestarzałe, bardzo powierzchowne podejście do CSR, jako do przedsięwzięć prowadzonych obok podstawowej działalności spółki, które nie są związane z jej strategią czy modelem biznesowym – tym, w jaki sposób firma zarabia pieniądze.

Według prof. Mrówki właśnie z braku strategicznego podejścia do CSR wynika nie najlepsza jakość informacyjna części raportów – nawet tych bardzo obszernych i profesjonalnie opracowanych przez zewnętrzne agencje PR przy spełnieniu wymogów ustawy. Kwestie formalne są spełnione, ale brakuje konkretów pokazujących faktyczne zaangażowanie firmy w CSR. Choć nie brakuje pozytywnych przykładów, to większość spółek po macoszemu traktuje zwłaszcza obszar praw człowieka i przeciwdziałania korupcji. Często ograniczają się do jednego zdania – że przypadków korupcji nie stwierdzono. – Widać, że polskie firmy nie do końca są świadome znaczenia obszaru praw człowieka, być może dlatego, że z reguły działają głównie na polskim rynku – dodaje ekspert z SGH.

Informacja cenotwórcza

Na słabe strony części raportów, w tym formalne błędy – nierzadko wynikające z braku doświadczenia – zwracali też uwagę eksperci uczestniczący w konferencji MF. Zdaniem Ewy Sowińskiej z Krajowej Rady Biegłych Rewidentów choć raporty niefinansowe są ogromnym źródłem cennych informacji o spółkach, to nierzadko za mało jest tam precyzyjnych danych, a za dużo ogólników. Jak podkreślano podczas debaty, tylko niespełna 40 proc. analizowanych raportów zawierało jasną informację, jakie niefinansowe KPI zarząd stosuje do swoich celów strategicznych i operacyjnych. Wiele spółek ograniczało się do opisania polityki w danym obszarze bez dodania opisu ich rezultatów. To samo dotyczyło istotnych ryzyk.

Mówiąc o słabych stronach ubiegłorocznych publikacji, eksperci wskazywali też na brak przejrzystości w raportach łącznych jednostek i grup kapitałowych, gdzie informacje dotyczące jednych i drugich były niekiedy pomieszane. Zwracali jednocześnie uwagę, że nie brakuje przykładów dobrych praktyk – które zajmują zresztą dużą część raportu Ministerstwa Finansów.

Jak podkreślała Ewa Wojciechowicz z Forum Odpowiedzialnego Biznesu, wartość raportowania finansowego będzie najlepiej widoczna z perspektywy czasu. Tę opinię podziela w rozmowie z „Rzeczpospolitą" Lilianna Anam, menedżer zarządzająca CSRinfo. Według niej dopiero raporty z 2019 r. opublikowane w przyszłym roku w pełni uwzględnią wnioski z pierwszego roku obowiązkowych publikacji. Z czasem powinien się też zwiększać wpływ raportowania niefinansowego na bardziej odpowiedzialne podejście do prowadzenia biznesu.

Szczególnie, że – jak przypominała podczas konferencji MF Agnieszka Burak z Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego – nie jest to kwestia chwilowej mody na ochronę środowiska czy poszanowanie praw człowieka. To proces, który się zaczął i którego nie da się powstrzymać, a wymagania dotyczące podmiotów publicznych będą się zwiększać. Zdaniem ekspertki z UKNF informacje niefinansowe, szczególnie te dotyczące działań podejmowanych przez spółki na rynkach lokalnych i globalnych, będą wkrótce ważną informacją cenotwórczą, na podstawie której inwestorzy podejmują decyzje.

Inwestor zaczyna pytać

Jak przewiduje Piotr Biernacki, prezes Fundacji Standardów Raportowania i wiceprezes Stowarzyszenia Emitentów Giełdowych, zainteresowanie inwestorów raportami będzie rosło również dzięki dostępności danych niefinansowych. Już zresztą widać ten trend – co potwierdzają spółki, komentując swoje wrażenia z pierwszego roku obowiązkowego raportowania.

Magdalena Kaźmierczak, koordynator ds. CSR w grupie CCC, która w 2018 r. po raz pierwszy sporządziła raport niefinansowy, przyznaje, że inwestorzy i analitycy często dopytują o dane niezwiązane z sytuacją finansową spółki. – Raport stanowi znakomite uzupełnienie wiedzy na temat wskaźników niefinansowych, ale także kierunku, w którym grupa chce się rozwijać – twierdzi Kaźmierczak.

– Dla naszych odbiorców raport niefinansowy jest możliwością łatwego dotarcia do wielu informacji na temat grupy, które dotychczas nie były publikowane. Widzimy, że dane zamieszczone w raporcie w wielu przypadkach są inspiracją do zadawania pogłębionych pytań – zarówno przez dziennikarzy, jak i analityków. To dla nas rodzaj recenzji i sygnał, że taka publikacja jest rynkowi potrzebna – podkreśla Aleksandra Małozięć, menedżer ds. komunikacji korporacyjnej giełdowej Śnieżki, która w ubiegłorocznym konkursie Raportu Społeczne Forum Odpowiedzialnego Biznesu i Deloitte została wyróżniona za udany debiut na polu raportowania niefinansowego.

Jak jednak wynika z raportu CSRInfo i Instytutu Monitorowania Mediów, który podsumowuje publikacje związane z tą tematyką w prasie i w internecie, w ubiegłym roku wzrosła co prawda liczba wzmianek o samych raportach niefinansowych, ale łączna liczba nawiązań do tego raportowania spadła. O ile w 2017 r. – w szczycie kampanii informacyjno-edukacyjnej – z kluczowym udziałem Ministerstwa Finansów – ukazało się prawie 3,7 tys. wzmianek, o tyle w minionym roku już prawie o tysiąc mniej. Jednak i tak łączny rezultat 5476 publikacji, które w ciągu dwóch lat dotarły do prawie 30 mln osób, wygląda nieźle.

Świadomość pracownika

Spółki zwracają też uwagę na znaczenie raportów w komunikacji wewnętrznej z pracownikami, w której starały się ich zainteresować dodatkowymi informacjami o firmie. Magdalena Kaźmierczak z CCC podkreśla, że jest to element budowania kultury organizacyjnej firmy i budowania zaufania do niej wśród pracowników i kandydatów do pracy. – Komunikacja wewnętrzna opublikowanego raportu pozwoliła na zwiększenie świadomości i zwrócenie uwagi pracowników na obszary związane ze zrównoważonym rozwojem wewnątrz firmy, wartości CCC oraz realizowane cele – dodaje Kaźmierczak.

Aleksandra Małozięć podkreśla, że przeprowadzona za pośrednictwem mediów wewnętrznych akcja informacyjna pozwoliła dotrzeć z informacją o raporcie do wszystkich pracowników Śnieżki. Według niej feedback z ich strony był bardzo pozytywny , tym bardziej że raport dawał możliwość zobaczenia siebie i swojego działu w perspektywie całej firmy. – Nie bez znaczenia był też podkreślany przez nas fakt, jak liczny zespół pracowników przygotowywał to wydawnictwo – dodaje.

Również Olga Zomer, rzecznik Cyfrowego Polsatu, który w ubiegłym roku też po raz pierwszy przygotował raport niefinansowy, twierdzi, że firma chętnie wykorzystywała publikację w komunikacji z pracownikami – tym bardziej że cały rozdział był poświęcony sprawom pracowniczym. Starała się jednak dotrzeć z publikacją nie tylko do pracowników, ale do jak najszerszej grupy odbiorców, wykorzystując np. konkretne fragmenty przy wydarzeniach nawiązujących do danej tematyki. – Odbiór raportu przez czytelników był bardzo pozytywny – jesteśmy bardzo dużą grupą, działamy w wielu obszarach, podejmujemy wiele inicjatyw, a raport jest miejscem, w którym możemy opisać je zbiorczo, do którego łatwo jest sięgnąć, gdzie zaprezentowane są liczne dane liczbowe i zestawienia – twierdzi Olga Zomer.

Inne spojrzenie na firmę

Zdaniem Magdaleny Kaźmierczak sporządzenie w ubiegłym roku raportu niefinansowego pozwoliło w CCC spojrzeć bardziej świadomie na zarządzanie grupą w sposób odpowiedzialny, co firma traktuje obecnie jako istotny aspekt swojej działalności i dalszego rozwoju. – Praca nad raportem ukazała obszary, które wymagają wzmocnienia działań, przyjęcia wskaźników efektywności oraz monitoringu założonych celów. Jednym z kluczowych efektów jest bardziej szczegółowy monitoring kwestii środowiskowych i przyjęcie w 2018 r. strategii środowiskowej Grupy CCC „Clean Footprint" – twierdzi koordynatorka ds. CSR w grupie CCC.

Jak podkreśla Malwina Frydrychowicz, menedżer ds. komunikacji i CSR w Amice, która również po raz pierwszy sporządziła w ubiegłym roku raport niefinansowy spółki i grupy kapitałowej, ta publikacja jest nie tylko wypełnieniem obowiązków, ale także wyrazem transparentności firmy oraz chęci prowadzenia dialogu z jej interesariuszami. – Raport ten jest dla nas wyjątkowy, ponieważ stanowi manifest tego, co jest dla nas najważniejsze w prowadzeniu działalności biznesowej – twierdzi Frydrychowicz, przypominając, że Amica ma opracowaną strategię zrównoważonego rozwoju. Na tej podstawie określa plan działań oraz listę inicjatyw na dany rok dotyczących zarządzania miejscem pracy, przeciwdziałania nadużyciom, inwestowania w kapitał społeczny i środowiskowy oraz komunikowania się z interesariuszami. – Podsumowanie naszych rocznych działań oraz opisanie ich w raporcie niefinansowym upewniło nas tylko, że kierunek strategii jest właściwy – zaznacza ekspertka Amiki.

Aleksandra Małozięć zaznacza, że wszystkie dane opublikowane w raporcie Śnieżki były już wcześniej zbierane i analizowane w spółce, nie było więc „nowości" na poziomie ujawnień, Jednak fakt, że informacje z tak wielu obszarów działalności grupy zostały na potrzeby sprawozdania niefinansowego zebrane w jednym miejscu, pozwolił na uzyskanie ich pełniejszego, przekrojowego obrazu. To z kolei stało się motywatorem np. do rozmowy ze spółkami zagranicznymi Śnieżki nad wypracowaniem wspólnej metodologii dla wszystkich prezentowanych danych.

Koszt doświadczenia

Spółki nie kryją, że przygotowanie raportów niefinansowych wiąże się ze sporym wysiłkiem. Podczas konferencji w MF Piotr Biernacki zwracał też uwagę na związane z tym koszty. Pokazują to wstępne rezultaty badania, które prowadzą teraz SEG i FSR. Według danych z ok. 70 spółek połowa z nich skorzystała z zewnętrznego wsparcia przy pracy nad raportem, a co trzecia ocenia, że koszty jego przygotowania przekraczają 50 proc. kosztów raportu finansowego.

Jak przyznaje Olga Zomer, przygotowanie pierwszego raportu niefinansowego Cyfrowego Polsatu stanowiło spory wysiłek dla organizacji, m.in. z racji wielkości grupy kapitałowej (raportowanie objęło jej trzy największe spółki: Cyfrowy Polsat, Polkomtel i telewizję Polsat). Praca nad raportem, w którą było zaangażowanych wiele osób z różnych szczebli i obszarów działalności grupy, była czasochłonna i wymagała uporządkowania wielu kwestii. – Jednocześnie stanowiła bardzo cenne doświadczenie – pozwoliła pogłębić niektóre tematy, inne wyeksponować, a jeszcze innymi zainspirować firmę – zaznacza rzeczniczka Cyfrowego Polsatu.

Zdaniem Marzeny Strzelczak, dyrektorki generalnej FOB, jego rola raportowania niefinansowego będzie rosła, gdyż zmienia się społeczne nastawienie do biznesu – Polacy coraz częściej dostrzegają, że ma on wpływ na otoczenie. A spółki są już tego świadome.

– Podzielamy pogląd, że biznes powinien przynosić szeroko pojęte korzyści wszystkim interesariuszom, społecznościom lokalnym i środowisku. Tylko w ten sposób firma zapewnia sobie i otoczeniu, w którym się znajduje, zrównoważony rozwój i stabilizację – twierdzi Beata Górniak, dyrektor departamentu zarządzania zasobami ludzkimi w spółce PKP Energetyka, która wprowadziła kwestie pozafinansowej oceny przedsiębiorstwa (ESG) do poziomu strategicznego. Teraz przymierza się do prezentacji efektów strategii ESG w formie raportu niefinansowego. – Raportowanie niefinansowe jest jednym z narzędzi komunikacji nie tylko z naszym inwestorem, ale również z innymi interesariuszami. Z prowadzonego z nimi dialogu wiemy, że istotne są dla nich nie tylko wyniki finansowe, ale również wskaźniki BHP czy wyniki zaangażowania pracowników. Dlatego mierzymy je i stanowią one składową celów stawianych przed naszym zarządem – zaznacza Beata Górniak.