Możliwe jest nakazanie zaniechania takich robót budowlanych, nakazanie rozbiórki obiektu budowlanego lub jego części, bądź doprowadzenie go do stanu poprzedniego albo nałożenie obowiązku wykonania w określonym terminie czynności lub robót budowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem. Właściwy organ może również sprawdzić wykonanie ww. obowiązków i na tej podstawie podjąć stosowną decyzję o stwierdzeniu wykonania obowiązku albo - w przypadku niewykonania obowiązku - nakazującą zaniechanie dalszych robót budowlanych bądź rozbiórkę obiektu lub jego części, bądź doprowadzenie obiektu do stanu poprzedniego (art. 51 ust. 7) - wynika z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3 października 2016 r. (II OPS 1/16) podjętej na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich.
RPO wskazał na rozbieżność w stosowaniu przepisów prawa budowlanego w orzecznictwie.
Według pierwszej z dwóch odmiennych linii orzeczniczych, wstrzymanie robót budowlanych prowadzonych w sposób mogący spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia bądź zagrożenie środowiska lub w sposób istotnie odbiegający od ustaleń i warunków określonych w przepisach możliwe jest tylko w przypadku robót budowlanych, co do których istniał obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę albo dokonania zgłoszenia i inwestor wymóg ten spełnił, ponieważ roboty budowlane, których rozpoczęcie nie wymaga pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, nie mają cechy samowoli budowlanej, do likwidacji której uprawnione są organy nadzoru budowlanego. Rezultat tych robót, o ile powoduje negatywne uciążliwości dla osób trzecich i ich nieruchomości, kwalifikuje się jako szkoda w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, do naprawienia której właściwa jest droga przed sądami powszechnymi.
Druga linia orzecznicza opowiada się natomiast za dopuszczalnością stosowania ww. przepisów do robót budowlanych i obiektów budowlanych, których realizacja nie jest objęta reglamentacją prawnobudowlaną (w ocenie RPO ta linia orzecznicza zasługiwała na aprobatę).
Wyjaśniając przepisy prawne, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych NSA zauważył, że dokonując wykładni przepisów o wstrzymaniu robót budowlanych nie można poprzestać na wykładni gramatycznej bowiem nie daje ona jednoznacznych wyników. W takiej sytuacji decydujące znaczenie będzie miała wykładnia systemowa, a także celowościowa.
