Opłaty za czynności patentowe: mało patentów przez wysokie opłaty

Rzecznicy patentowi świadczą pomoc w sprawach własności przemysłowej osobom fizycznym i prawnym oraz jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej. Niestety stawki za ich pomoc prawną są wysokie i często nie przystają do możliwości finansowych osób ubiegających się o ochronę patentową. Wszystkiemu winne są przepisy.

Minimalne stawki opłat za wykonywane przez nich czynności określone w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z 2 grudnia 2003 r. (DzU nr 212, poz. 2076 ze zm.) nie są stosowane, ponieważ rzecznicy patentowi ustalają je po swojemu. Takiej niekorzystnej praktyce sprzyja też Ministerstwo Sprawiedliwości.

Raz mniej, innym razem więcej

Przepisy wspomnianego rozporządzenia określają wysokość opłat za czynności rzeczników patentowych przed organami wymiaru sprawiedliwości oraz Urzędem Patentowym, jak też stawki minimalne opłat za czynności rzeczników patentowych, wykonujących zawód w kancelariach patentowych oraz zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej. Przepisy te są jednak ze sobą wewnętrznie sprzeczne.

Z jednej strony przewidują, że opłaty stanowiące podstawę zasądzenia przez sądy lub orzeczenia przez urząd patentowy kosztów zastępstwa nie mogą być wyższe niż stawki minimalne, niezależnie od wysokości tych opłat ustalonych w umowie pomiędzy rzecznikiem patentowym a klientem. Powstaje w związku z tym pytanie, po co są i po co obowiązują przepisy rozporządzenia ustalające minimalne stawki opłat za czynności rzeczników patentowych, skoro dają one jednocześnie prawo dowolnego ustalenia i narzucenia przez rzecznika patentowego klientowi wyższych opłat, i to niezależnie od ich wysokości? W założeniu przepisy te powinny pełnić funkcję ochronną dla klientów rzeczników patentowych przed nadmiernie wysokimi opłatami za ich czynności. W praktyce okazują się fikcją.

Z drugiej strony, według przepisów rozporządzenia, sąd lub urząd patentowy mogą przyznać rzecznikowi patentowemu opłaty wyższe od minimalnych, jeżeli uzasadnia to rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz niezbędny nakład pracy rzecznika patentowego (opłaty te nie mogą być wyższe niż sześciokrotność stawki minimalnej). Pojawia się więc pytanie: po co obowiązują stawki minimalne, skoro opłaty za czynności rzecznika patentowego mogą wynieść nawet sześć razy więcej, niż wynosi stawka minimalna za dany rodzaj czynności?

Ponadto za czynności rzecznika patentowego, które nie są wymienione w przepisach rozporządzenia, opłata jest ustalona na podstawie stawek za sprawy najbardziej zbliżone pod względem ich charakteru. W praktyce oznacza to dużą dowolność sądu lub urzędu patentowego przy jej ustalaniu. Największą jednak przeszkodą w racjonalnym ustaleniu stawek opłat za czynności rzeczników patentowych jest to, że przepisy rozporządzenia określają stawki opłat minimalnych bez górnych kwot za poszczególne czynności. A to daje nieograniczoną dowolność w ustalaniu należności przez rzeczników patentowych.

Są minimalne, potrzeba maksymalnych

Dowolności w ustalaniu opłat za czynności rzeczników patentowych sprzyja też niekorzystne dla naukowców i wynalazców stanowisko Ministerstwo Sprawiedliwości. W wydanej niedawno odpowiedzi na interpelację poselską (nr 23867) Ministerstwo Sprawiedliwości stwierdziło, że podjęcie prac legislacyjnych zmierzających do zmiany opłat za czynności rzeczników patentowych wykracza poza zakres właściwości ministra sprawiedliwości. Oczywiście to nieprawda, ponieważ to właśnie minister sprawiedliwości ustala zarówno minimalne stawki opłat za czynności np. radców prawnych, jak i właśnie rzeczników patentowych.

Ponadto resort sprawiedliwości stwierdził, że w  przypadku potrzeby skorzystania przez stronę z pomocy rzecznika patentowego opłatę za czynności rzecznika ustala umowa z klientem, o czym stanowi  art. 13 ust. 1 ustawy z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych  (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 155, poz. 925). W konsekwencji - w opinii resortu sprawiedliwości - ostateczna wysokość opłat za czynności rzeczników patentowych jest przedmiotem regulacji umownej między zainteresowanymi stronami. Opłaty te są bowiem kształtowane czynnikami popytu i podaży. Zmiany stawek minimalnych określonych w rozporządzeniu nie gwarantowałoby więc zmiany rzeczywistych opłat, pobieranych przez rzeczników patentowych na podstawie umów z klientami – uważa Ministerstwo Sprawiedliwości.

Stanowisko to oznacza, że rozporządzenie określające minimalne stawki opłat za czynności rzeczników patentowych jest fikcją, a w konsekwencji - że rzecznicy patentowi mogą narzucać swoim klientom dowolnie wysokie opłaty. Rozwiązaniem byłoby określenie przez ministra sprawiedliwości maksymalnych górnych stawek opłat za czynności rzeczników patentowych. Na to się jednak nie zanosi patrząc na treść wspominanego stanowiska resortu.

Co mają zatem zrobić osoby, które są zmuszone skorzystać z usług rzecznika patentowego? Gdy nie są w stanie ponieść kosztów postępowania rozwiązaniem może być ustanowiony pełnomocnik z urzędu (art. 244 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, DzU nr 153, poz. 1270 ze zm.). Prawo do występowania przez rzeczników patentowych w charakterze pełnomocników w sprawach własności przemysłowej wynika z art. 9 ust. 1 ustawy o rzecznikach patentowych. Skorzystać z pomocy rzecznika patentowego z urzędu może osoba, która wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania, w tym kosztów samodzielnego ustanowienia rzecznika patentowego jako pełnomocnika.

Rzecznik patentowy może być pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń graficznych i topografii układów scalonych, co wynika z art. 236 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003, nr 119, poz. 1117, z późn. zm.).

Poza skorzystaniem z pomocy rzecznika patentowego z urzędu osoba fizyczna może skorzystać z pełnomocnictwa osoby bliskiej. Przepisy ustawy – Prawo własności przemysłowej przewidują bowiem, że w przypadku osób fizycznych pełnomocnikiem, poza rzecznikiem patentowym, może być również współuprawniony, rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia (art. 236 ust. 2 Prawa własności przemysłowej).

W przypadku ustanowienia przez zgłaszającego pełnomocnika do działania w postępowaniu prze Urzędem Patentowym należy okazać dokument pełnomocnictwa. Zgodnie z art. 237 ust. 2 ustawy – Prawo własności przemysłowej pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie i dołączone do akt przy dokonaniu pierwszej czynności prawnej.

Pełnomocnictwo powinno zawierać przede wszystkim:

- nazwisko, imię oraz adres zgłaszającego,

- nazwisko, imię oraz adres pełnomocnika,

- oświadczenie zgłaszającego, upoważniające pełnomocnika do działania w jego imieniu,