Mało kto poza Hiszpanią zauważył, że 29 października Kortezy udzieliły wotum zaufania rządowi Mariana Rajoya. Świat żył wtedy wznowieniem przez szefa FBI Jamesa Comeya śledztwa w sprawie e-maili Hillary Clinton, co miało otworzyć drogę do Białego Domu dla Donalda Trumpa.

A jednak w Madrycie zdarzyła się rzecz niezwykła. Po czterech latach bolesnych reform socjalnych, które pozbawiły pracy co czwartego Hiszpana i radykalnie ograniczyły dochody pozostałych, naród nie dał się uwieść łatwym obietnicom populistycznej Podemos, jak przyznanie wszystkim minimalnego uposażenia czy umorzenie większości długów. W Madrycie nadal będzie rządziła Partia Ludowa, dzięki której Hiszpania stała się najszybciej rozwijającym krajem strefy euro. Po serii spektakularnych zwycięstw narodowo-populistycznych ugrupowań w Wielkiej Brytanii, Polsce, na Węgrzech, w Grecji i teraz USA – po raz pierwszy na Zachodzie wygrała liberalna demokracja.

Reconquista

Hiszpanie mają doświadczenie z odwracaniem, zdawałoby niepowstrzymanego, biegu wydarzeń. W VIII wieku to Don Pelayo, król Asturii, rozpoczął „reconquistę", odbicie niemal w całości przejętego przez muzułmanów kraju. Trwała pięć wieków, do 1492 r., gdy padła Granada.

Tym razem walka z narodowym populizmem może jednak trwać o wiele krócej. Przykład, który dali Hiszpanie, już okazał się zaraźliwy za Pirenejami. W minioną niedzielę pierwsza tura prawyborów w partii Republikanie przyciągnęła aż cztery miliony Francuzów, którzy chcieli wskazać, kto ma reprezentować umiarkowaną prawicę w wyborach prezydenckich 2017 r. i zadać klęskę liderce populistycznego Frontu Narodowego Marine Le Pen. Co jeszcze ważniejsze, aż 44 proc. postawiło na François Fillona, którego dystyngowany styl prowadzenia polityki jest zaprzeczeniem tego, co się wydarzyło w USA i Wielkiej Brytanii. Były premier Nicolasa Sarkozy'ego od miesięcy objeżdżał Francję, otwarcie obiecując „pot i łzy": ograniczenie wydatków państwa o 110 mld euro rocznie, zwolnienie pół miliona urzędników, wydłużenie czasu pracy z 35 do 39 godzin dla urzędników i 48 godzin dla sektora prywatnego, zniesienie przywilejów emerytalnych. Odwrotność tego, czym rok temu PiS podbił serca Polaków.

– Francuzi wiedzą, że ich kraj jest chory. Są gotowi postawić na reformy, jeśli ktoś wytłumaczy im ich sens. Prezydentura dla Fillona jest jeśli nie przesądzona, to bardzo prawdopodobna – mówi „Rz" politolog Gerard Grunber.

Ogłoszona w tę samą niedzielę co sukces Fillona decyzja Angeli Merkel o podjęciu walki o czwarty mandat na czele rządu nie była zaskoczeniem. Ale jak powiedział „Rz" Timothy Garton Ash, po zwycięstwie Trumpa i Brexitu nabiera nowego znaczenia, bo to teraz Merkel, nie prezydent USA, będzie przywódcą obozu zachodniej, liberalnej demokracji.

Francja wraca do gry

Kanclerz przyznaje, że będzie to najtrudniejsza kampania w jej życiu z powodu rosnącego znaczenia populistycznej AfD i kryzysu uchodźców. Mimo to, tak jak Fillon, ma ona wszelkie szanse wygrać wrześniowe wybory do Bundestagu: cieszy się poparciem 55 proc. Niemców, a SPD ma trudności ze znalezieniem lidera na jej miarę.

Jesienią 2017 r. obraz polityczny zjednoczonej Europy zapewne będzie wyglądał zupełnie inaczej. Niemcy, Francja i Hiszpania mogą wtedy tworzyć trójkąt wielkich liberalnych demokracji, które będą starały się odbudować siłę Unii po Brexicie. Na peryferie zostaną natomiast zepchnięte kraje, w których do władzy doszli eurosceptyczni, często populistyczni przywódcy, w tym Wielka Brytania, Polska, Węgry, Grecja, być może Austria. To grupa, która nie narzuci własnej wizji Unii, bo jej nie ma: Brytyjczycy chcą z Unii wyjść, Grecy robią wszystko, aby pozostać w strefie euro, Polacy starają się ograniczyć kompetencje Brukseli, Węgrzy chętnie kręciliby lody z Moskwą. Ta grupa nie jest też spójna geograficznie, co dodatkowo utrudnia uzgodnienie wspólnego programu.

Czy następnym krokiem może być podział Unii?

Wiele zależy od tego, czy w najbliższych miesiącach tak ważne kraje, jak Włochy i Holandia, pójdą śladami Hiszpanów, czy raczej wybiorą drogę Polski i Wielkiej Brytanii. Jeśli zwycięży ta pierwsza opcja, powstanie masa krytyczna sześciu krajów założycielskich Unii, a także Hiszpanii i może innych państw gotowych budować liberalną i demokratyczną Wspólnotę.

Na razie na żaden podział Unii nie zgadzają się Niemcy. Od przejęcia władzy przez PiS w październiku zeszłego roku Berlin robił wszystko, aby nie izolować Polski. Nad Szprewą nie chciano niweczyć ogromnego sukcesu, jakim z perspektywy Niemiec było poszerzenie Unii o Europę Środkową w latach 2004 i 2007. Niemcy nie miały też wówczas partnera, z którym mogłyby budować taką mniejszą Unię. Nawet Francja do tego się nie nadawała, bo François Hollande nie był w stanie wyrwać kraju z gospodarczego marazmu, a jego wizja integracji strefy euro zasadniczo polegała na przejęciu przez Niemcy francuskiego długu. A pogrążona w kryzysie Hiszpania nie interesowała się Europą.