Wliczyć dzieci do rodzinnego PIT

Podatków nie wolno odrywać od sytuacji ekonomicznej płacącego.

Publikacja: 07.02.2017 18:58

Inna jest sytuacja finansowa bezdzietnych małżeństw i tych które mają dzieci. System podatkowy powin

Inna jest sytuacja finansowa bezdzietnych małżeństw i tych które mają dzieci. System podatkowy powinien to uwzględniać.

Foto: 123RF

Ogłoszone w ostatnim czasie wycofanie się rządu z projektu tzw. podatku jednolitego nie wydaje się oznaczać, że temat zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych został definitywnie zamknięty: wcześniejsze zapowiedzi sugerują, że został on jedynie odłożony w czasie. Ten dodatkowy czas może stanowić okazję do dokładniejszej analizy pewnych aspektów opodatkowania dochodu, które – jak na przykład wspólne opodatkowanie dla małżonków – pojawiły się już wprawdzie w publicznej dyskusji, ale którym nie poświęcono jednak wiele uwagi.

Przekazywane mediom informacje wydają się dosyć jednoznacznie sugerować, że jedną z kluczowych zmian ma być istotne zwiększenie progresji podatkowej. Problematyka progresji podatkowej oraz jej ewentualnego uzasadnienia jest bardzo szeroko dyskutowana – zarówno na gruncie teoretycznym, jak i w kontekście konkretnych rozwiązań praktycznych.

Konsekwencje progresji

Ze względu na to, że problem ten jest zwykle rozważany w kontekście sprawiedliwości społecznej oraz efektywności, można się łatwo domyślić, że zajmowane stanowiska bywają bardzo skrajne – przebiegają one od podatku „pogłównego" do oczekiwania bardzo silnej progresji. W kontekście tych skrajnych rozwiązań obecne rozwiązania w Polsce wydają się bardzo umiarkowane. Podatek dochodowy w Polsce cechuje się wprawdzie progresją, jednak jeśli analizę rozszerzy się na inne obciążenia publicznoprawne (zwłaszcza podatki od konsumpcji oraz składki na obowiązkowe ubezpieczenia), efektywne, łączne obciążenia zbliżone są do liniowych, czyli proporcjonalnych do dochodu.

Nie zabierając jednak głosu w dyskusji o zasadności progresji podatkowej, chciałbym się w dalszej części skoncentrować na pewnych konsekwencjach, które z progresją podatkową są nierozłącznie związane. W wypadku stosunkowo silnej progresji kluczowe znaczenie zaczyna mieć bowiem nie tylko określenie przedziałów podatkowych, ale także zagadnienia związane z definicją podmiotu opodatkowania.

W polskim podatku dochodowym od osób fizycznych zasadą jest indywidualne rozliczanie się podatnika z zobowiązań z tego tytułu. Istnieją jednak istotne wyjątki. Pierwszym jest możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, drugim możliwość wspólnego opodatkowania samotnego rodzica z dzieckiem.

Uzasadnieniem dla stosowania tego typu rozwiązań – obecnych także w systemach innych krajów europejskich – jest dostosowanie wysokości płaconego podatku do faktycznej zdolności podatkowej. Ewentualna asymetria dochodów w obrębie gospodarstwa domowego nie jest bowiem czynnikiem, który ma wpływ na zdolność podatkową gospodarstwa domowego jako całości.

Obecnie, ze względu na umiarkowaną progresję, możliwość wspólnego opodatkowania nie ma w większości sytuacji kluczowego znaczenia: według danych Ministerstwa Finansów w 2015 roku ponad 97 proc. podatników znalazło się w pierwszym przedziale podatkowym. Znaczenie to wzrosłoby jednak bardzo wraz z ewentualnym wzrostem progresji podatkowej. W takiej sytuacji propozycje Ministerstwa Finansów, zakładające możliwość likwidacji lub ograniczenia wspólnego opodatkowania małżonków, należy jednoznacznie ocenić jako nieuzasadnione.

Wielodzietni ubożsi

Nie ma uzasadnienia inne traktowanie dwóch małżeństw, które różnią się jedynie tym, że w pierwszym całkowity dochód osiągany jest przez jednego z małżonków, a w drugim każdy z małżonków wnosi do rodzinnego budżetu swoją część. Wyższe opodatkowanie pierwszego z małżeństw (w którym np. jeden z małżonków nie pracuje ze względu na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem) nie znajduje bowiem odzwierciedlenia w poziomie ich zdolności podatkowej. A im wyższa progresja, tym większej liczby osób i w bardziej dotkliwy sposób dotyczyłby problem ewentualnej likwidacji wspólnego opodatkowania małżonków.

W warunkach wysokiej progresji podatkowej kluczowe znaczenie zaczyna również mieć dodatkowy czynnik – dzieci pozostające na utrzymaniu podatnika.

Odwołując się raz jeszcze do koncepcji zdolności podatkowej, nietrudno zauważyć, że sytuacja majątkowa rodziców utrzymujących np. czworo dzieci jest zupełnie inna niż osób bezdzietnych. Jeśli dochód przypadający na rodzinę wynosi 100 tys. zł (co oznacza sytuację, w której każdy z małżonków osiąga dochód równy w przybliżeniu średniemu wynagrodzeniu za pracę, opublikowanemu przez GUS), w bezdzietnym małżeństwie dochód przypadający na osobę wynosił będzie ok. 4150 złotych miesięcznie (brutto) na osobę. Dla rodziny z czworgiem dzieci będzie to już jednak tylko nieco ponad 1380 złotych.

I o ile bezdzietne małżeństwo uznać można jeszcze za względnie dobrze sytuowane, o tyle nie można tego na pewno powiedzieć o rodzinie z czworgiem dzieci.

Trudno więc obronić tezę, że ich zdolność podatkowa (czyli zdolność do ponoszenia danin na rzecz państwa) jest identyczna. Problem ten występuje niezależnie od stopnia progresji. Wraz ze wzrostem progresji staje się jednak coraz bardziej istotny. Silna progresja odzwierciedla bowiem – w zamyśle jej zwolenników – solidarność osób o wysokich dochodach z osobami o niskich dochodach. Wątpliwości budzi więc jej oderwanie od sytuacji rodzinnej podatnika.

Iloraz rodzinny

Dlatego dyskutując o zwiększeniu progresji podatkowej, warto jednocześnie pochylić się nad problemem bardziej adekwatnego odzwierciedlenia zdolności podatkowej podatników.

W odniesieniu do sytuacji rodzinnej podatników interesującym rozwiązaniem jest tzw. iloraz rodzinny. Rozwiązanie to, stosowane od lat m.in. we Francji, polega na podziale dochodu do opodatkowania na części – w sposób podobny jak w wypadku wspólnego opodatkowania małżonków – a następnie wyznaczaniu podatku dla każdej z tych części. Różnica polega jednak na tym, że dzielnik nie jest równy 2, jak to ma miejsce w Polsce, ale dla rodzin z dziećmi osiąga wyższe wartości, uzależnione od liczby dzieci. We Francji każdemu z rodziców przypisywana jest wartość 1, pierwszemu i drugiemu dziecku – 0,5, a kolejnym dzieciom – ponownie 1. Wartości te mogą być jednak inne – mogą np. odzwierciedlać faktyczne koszty utrzymania rodziny o określonej strukturze demograficznej, opierając się na tzw. skalach ekwiwalentności.

Warto podkreślić, że system taki stanowiłby naturalne rozszerzenie stosowanych już instrumentów – wspólnego opodatkowania małżonków oraz samotnych rodziców z dziećmi. Spowodowałby także usunięcie potencjalnej nierówności z polskiego systemu. Obecnie bowiem rodzina z dwójką dzieci, oparta na formalnie zawartym małżeństwie, skorzystać może jedynie ze wspólnego opodatkowania małżonków, co oznacza dzielnik równy 2. Jeśli jednak rodzice nie są małżeństwem i każde z nich rozlicza się – jako samotny rodzic – z jednym z dzieci, efektywna wartość dzielnika wynosi w ich wypadku 4.

Planowane zmiany w systemie podatkowym stanowią niewątpliwie dobrą okazję do rzetelnej dyskusji nad jak najlepszym odzwierciedleniem zdolności podatkowej. Jednym z rozwiązań wartych rozważania jest na pewno system ilorazowy, który jest rozwiązaniem dosyć elastycznym. Pozwala on na uwzględnienie nie tylko sytuacji rodzinnej. W analogiczny sposób odzwierciedlić można bowiem wzrost kosztów utrzymania wynikający także z innych czynników, np. niepełnosprawności członka gospodarstwa domowego. Jednocześnie pewnym minimum wydaje się utrzymanie obecnych rozwiązań w zakresie wspólnego opodatkowania małżonków.

Autor jest dr. hab. nauk ekonomicznych, profesorem Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, szefem zespołu ekspertów Związku Dużych Rodzin 3+

Ogłoszone w ostatnim czasie wycofanie się rządu z projektu tzw. podatku jednolitego nie wydaje się oznaczać, że temat zmian w podatku dochodowym od osób fizycznych został definitywnie zamknięty: wcześniejsze zapowiedzi sugerują, że został on jedynie odłożony w czasie. Ten dodatkowy czas może stanowić okazję do dokładniejszej analizy pewnych aspektów opodatkowania dochodu, które – jak na przykład wspólne opodatkowanie dla małżonków – pojawiły się już wprawdzie w publicznej dyskusji, ale którym nie poświęcono jednak wiele uwagi.

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Wydarzenia
Polscy eksporterzy podbijają kolejne rynki. Przedsiębiorco, skorzystaj ze wsparcia w ekspansji zagranicznej!
Materiał Promocyjny
Jakie możliwości rozwoju ma Twój biznes za granicą? Poznaj krajowe programy, które wspierają rodzime marki
Wydarzenia
Żurek, bigos, gęś czy kaczka – w lokalach w całym kraju rusza Tydzień Kuchni Polskiej
Wydarzenia
#RZECZo...: Powiedzieli nam
Wydarzenia
Kalendarium Powstania Warszawskiego