SN: pisząc testament, nie pomijaj poprzednich

Jeśli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni (czy poprzednie) odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te ich postanowienia, których nie można pogodzić z nowym testamentem. A o tym decyduje już sąd.

Sąd ma obowiązek tak tłumaczyć testamenty, żeby zapewnić najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. W praktyce ma w tym znaczną swobodę.

Różne rozporządzenia

Problem pokazuje najnowsza sprawa przed Sądem Najwyższym o stwierdzenie nabycia spadku po Marii D., która zostawiła dwa testamenty. Na podstawie testamentu notarialnego z 1984 r. nabyła cały spadek jej krewna Katarzyna K. Siostrzeniec dysponował drugim testamentem własnoręcznym z 1993 r., w którym zapisała mu kamienicę pozostawioną we Lwowie lub ekwiwalent za mienie zabużańskie.

Sądy Rejonowy i Okręgowy w Warszawie oddaliły wniosek siostrzeńca o zmianę postanowienia o nabyciu spadku, uznając, że drugi testament ustanawiał tylko zapis dla niego. W dniu spisywania testamentu ani śmierci nie było jeszcze rekompensaty za mienie zabużańskie.

W rękach sądu

Innego zdania był SN. Prawo do rekompensaty za mienie zabużańskie przewidywała już ustawa z 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach, więc kiedy Maria D. wystąpiła o nią, tj. w 1990 r., weszło ono do spadku.

– I ten fakt ma znaczenie dla oceny woli zmarłej – wskazała w uzasadnieniu postanowienia sędzia SN Irena Gromska-Szuster. – Sporządzając pierwszy testament, jeszcze tego prawa nie miała, rozporządziła więc całym spadkiem. Drugi pierwszego nie wykluczył, przeciwnie, uzupełnił. Jeśli bowiem spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu. A odwołania poprzedniego testamentu nie można domniemywać – dodał SN.

– Polacy na ogół nie mają pojęcia, jaka jest relacja między kilkoma testamentami – mówi prof. Bogudar Kordasiewicz, specjalista od prawa spadkowego. – Maria D. chyba musiała mieć pewną wiedzę, jeśli dokonywała „zamachu" na testament notarialny testamentem własnoręcznym. A mamy wyraźną sprzeczność między nimi, bo pierwszy przekazuje krewnej cały spadek, a drugi część siostrzeńcowi. Rada jest taka: róbcie jasne testamenty, a pisząc kolejne, zróbcie porządek z poprzednimi, inaczej możecie oglądać z nieba coś innego, niż chcieliście.

A to opinia Leszka Zabielskiego, notariusza, członka rady Fundacji na rzecz Bezpiecznego Obrotu Prawnego:

– Gdyby drugi testament był notarialny, najpewniej nie doszłoby do takich problemów. Notariusz pyta bowiem klienta, czy nie sporządził już testamentu. Jeśli nawet ten nie pamięta, to zaznacza, że odwołuje wszystkie poprzednie, trudno bowiem wymagać, by pamiętał, co one zawierały. Jeżeli testament nie zawiera odwołania poprzedniego, sąd nie ma wyjścia i musi dokonywać ich wykładni, a tu dochodzi nieraz do swego rodzaju radosnej twórczości i zaczynają się kłopoty.

Sygnatura akt: I CSK 596/14

Zasady wykładni woli spadkodawcy

- Testament należy tak tłumaczyć, żeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.