Służba cywilna: Pensja także w czasie aresztowania

Instytucja zawieszenia, nieobecna w kodeksie pracy, jest charakterystyczna dla wielu pragmatyk służbowych, m.in. dla służb mundurowych, pracowników samorządowych oraz członków korpusu służby cywilnej. Jej istotą jest czasowe odsunięcie zatrudnionego od wykonywania dotychczasowych zadań służbowych z równoczesnym pozbawieniem go możliwości podejmowania decyzji wiążących innych pracowników. Powodem zawieszenia jest – ogólnie rzecz biorąc – negatywna ocena zachowania zatrudnionego i interes służby. Przy czym, mimo że w zakresie nawiązania, ustania czy zmiany treści stosunku pracy ustawa o służbie cywilnej zwykle różnicuje uprawnienia pracownika i urzędnika służby cywilnej, w przypadku zawieszenia ich sytuacja jest unormowana podobnie. Różnice występują dopiero przy realizacji uprawnień wynikających ze skutków tego zawieszenia.

Status członka korpusu służby cywilnej nie ma też wpływu na to, czy w okresie odsunięcia od zadań służbowych zawieszonemu przysługuje pełne wynagrodzenia czy tylko jego połowa. To zależy wyłącznie od tego, czy zawieszenie jest obligatoryjne (następuje z mocy prawa) czy fakultatywne (jest wynikiem z decyzji dyrektora generalnego).

Z mocy prawa

Do zawieszenia stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej dochodzi w sytuacji jego tymczasowego aresztowania. Skutek ten następuje automatycznie, z mocy samego prawa, nie jest więc konieczne składanie przez pracodawcę w tym zakresie oświadczenia woli.

Tymczasowe aresztowanie jest środkiem zapobiegawczym, który zgodnie z art. 249 § 1 kodeksu postępowania karnego może być stosowany w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. I tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. O jego zastosowaniu decyduje sąd w postanowieniu. Sąd ten jest też zobowiązany bezzwłocznie zawiadomić o tym pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza – jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem. Okres tymczasowego aresztowania zgodnie z art. 265 k.p.k. należy liczyć od dnia zatrzymania.

Maksymalnie ?trzy miesiące

Choć ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej; dalej usc, nie określa wprost, ile może trwać okres zawieszenia stosunku pracy członka korpusu sc z powodu tymczasowego aresztowania, przyjmuje się, że nie może on być dłuższy niż trzy miesiące od momentu aresztowania. Jeżeli nieobecność członka korpusu służby cywilnej tymczasowo aresztowanego przekracza bowiem 3 miesiące, dochodzi  do wygaśnięcie stosunku pracy z taką osobą na mocy: art. 70 pkt 6 usc w przypadku urzędników sc i art. 66 kodeksu pracy w przypadku pracowników sc. Zgodnie bowiem z art. 9 usc w sprawach wynikających ze stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy. A ustawa o sc na temat wygaśnięcia stosunku pracy pracownika sc milczy.

Wyrok uniewinniający umożliwia powrót

Warto zauważyć, że w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy czy to urzędnika sc czy pracownika sc z powodu przedłużającego się tymczasowego aresztowania dyrektor generalny urzędu, w którym pracowali, obowiązany jest ponownie ich zatrudnić, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a członek korpusu sc zgłosił swój powrót do pracy w ciągu siedmiu dni od uprawomocnienia się orzeczenia. Wynika to z art. 96 usc i ponownie art. 66 kp. Takiego obowiązku nie ma, jeżeli postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo amnestii, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania.

Przy czym tylko ustawa o służbie cywilnej daje wskazówki, na jakie stanowisko osoba powtórnie zatrudniana ma być przyjęta. Stanowi bowiem, że dyrektor generalny powinien ponownie zatrudnić urzędnika sc, uwzględniając jego przygotowanie zawodowe. Oznacza to, że dyrektor generalny może także powierzyć takiemu urzędnikowi pracę na niższym stanowisku i niżej wynagradzaną.

Kodeks pracy w tej kwestii się nie wypowiada. Zgodnie jednak z uchwałą Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1980 r. (I PZP 42/80; OSNC 1981/6/99) wynikający z przepisu art. 66 § 2 k.p. obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika nie jest uzależniony od możliwości zakładu pracy. Zakład ten – zdaniem SN – obowiązany jest ponownie zatrudnić pracownika na dotychczasowym, równorzędnym lub innym zgodnym z jego kwalifikacjami stanowisku, odpowiadającym w zasadzie poprzednim warunkom wynagrodzenia, jeżeli szczególne okoliczności nie stoją temu na przeszkodzie.

Pod tym względem sytuacja pracownika sc niesłusznie aresztowanego wydaje się zatem bardziej komfortowa.

Połowa wynagrodzenia

W okresie zawieszenia z powodu tymczasowego aresztowania członkowi korpusu sc przysługuje tylko połowa dotychczasowego wynagrodzenia, z uwzględnieniem wszystkich jego składników, czyli wynagrodzenia zasadniczego i dodatków: stażowego, specjalnego czy dodatku służby cywilnej w przypadku urzędnika tej służby. Ponadto, jeśli w tym czasie zachoruje, nie dostanie zasiłku chorobowego. Wynika to z art. 12 ust. 2 pkt 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159).

Szansa na odzyskanie niewypłaconej pensji

To, czy członek korpusu sc odzyska następnie niewypłaconą mu część wynagrodzenia, zależy od wyniku postępowania w jego sprawie. I tak w przypadku umorzenia postępowania karnego albo wydania wyroku uniewinniającego może on liczyć na wypłatę pozostałej części wynagrodzenia miesięcznego. Pieniędzy nie dostanie jednak w razie warunkowego umorzenia tego postępowania.

Z powyższego wynika, że umorzenie postępowania karnego z powodu przedawnienia albo amnestii (które nie pozwala na powrót członka korpusu sc do pracy w urzędzie w przypadku wygaśnięcia jego stosunku pracy) nie przeszkadza w odzyskaniu drugiej połowy wynagrodzenia.

Na mocy decyzji

Przesłanką fakultatywnego zawieszenia członka korpusu sc jest wszczęcie przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego lub karnego. Decyzja w tej sprawie należy do dyrektora generalnego urzędu (art. 69 usc). Podejmując ją, powinien on wziąć pod uwagę przede wszystkim charakter i rodzaj zarzucanego członkowi korpusu służby cywilnej czynu, ale też mieć na względzie interes urzędu.

Zdaniem prof. Krzysztofa Rączki („Ustawa o służbie cywilnej. Komentarz", LexisNexis, Warszawa 2010 r.) taką decyzje dyrektor generalny powinien podjąć, jeśli w konkretnych okolicznościach sprawy okazałoby się, że powstaje uzasadniona wątpliwość co do możliwości wykonywania przez członka korpusu sc jego obowiązków w sposób rzetelny, bezstronny i politycznie neutralny.

Przez określony czas

Okres zawieszenia trwa do czasu zakończenia postępowania dyscyplinarnego lub karnego, nie dłużej jednak niż trzy miesiące. Jeżeli postępowanie po upływie trzech miesięcy nie zostało zakończone, członek korpusu służby cywilnej powinien wrócić do pracy. Ponieważ ustawa milczy na ten temat, przyjmuje się, że powinien wrócić na swoje dotychczasowe stanowisko. Jednak dla dobra toczącego się postępowania dyrektor generalny urzędu może wyznaczyć mu inne niż dotychczasowe stanowisko, korzystając z instytucji przeniesienia w przypadku urzędnika sc (art. 62 i art. 63 usc) oraz instytucji czasowego powierzenia innej pracy w przypadku pracownika sc (art.42 par.4 kp). W czasie  tego zawieszenia członek korpusu sc otrzymuje normalne wynagrodzenie.

Warto dodać, że zarówno pracownicy, jak i urzędnicy sc mogą być też zawieszeni w pełnieniu obowiązków służbowych decyzją prokuratora lub sądu na podstawie art. 276 k.p.k. Z uwagi na złożoność problemu – zawieszenie to omówimy w kolejnym numerze dodatku „Administracja".

podstawa prawna: art. 62–63, art. 68–69, art. 96 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1111 ze zm.)

podstawa prawna: art. 42, art. 48, art. 66 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

podstawa prawna: art. 249, art. 250, art. 265 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (DzU nr 89, poz. 555 ze zm.)

Przyczyną nieobecności w pracy musi być aresztowanie

* Pracownik służby cywilnej jest od czterech miesięcy na półrocznym urlopie bezpłatnym. Teraz zostaliśmy powiadomieni, że został tymczasowo aresztowany. Kiedy możemy uznać, że jego stosunek pracy wygasł? Czy możemy nasze rozstanie z pracownikiem przyspieszyć i np. już teraz wypowiedzieć mu umowę o pracę?

Przesłanką wygaśnięcia umowy o pracę na podstawie art. 66 § 1 k.p. jest upływ trzech miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, a nie trzymiesięczny okres tymczasowego aresztowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do trzymiesięcznego okresu nieobecności w pracy, o którym stanowi art. 66 § 1 k.p., nie mogą być wliczone okresy nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż tymczasowe aresztowanie. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 23 lutego 1984 r. (III PZP 1/84, OSNCP 1984/ 9/154). stwierdzając, że upływ trzymiesięcznego pobytu w tymczasowym areszcie przypadający na czas trwania urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi w związku z pełnieniem funkcji w związkach zawodowych nie powoduje wygaśnięcia z mocy art. 66 § 1 k.p. umowy o pracę w zakładzie pracy (u pracodawcy), który udzielił powyższego urlopu.

Oznacza to, że umowa pracownika wygaśnie tylko wtedy, gdy po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik ten będzie jeszcze przez trzy miesiące nieobecny w pracy z powodu tymczasowego aresztowania. Wszystko zależy więc od tego, ile będzie trwało aresztowanie, a w zasadzie czy zostanie ono przedłużone na podstawie art. 263 § 2 kodeksu postępowania karnego, czyli wówczas, gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym w art. 263 § 1 k.p.k. i na wniosek prokuratora sąd pierwszej instancji, właściwy do rozpoznania sprawy, przedłużył tymczasowe aresztowanie na dalszy okres.