Paweł Kowal pisze o Magdalenie Abakanowicz: Trauma i sława

Już sukces na pierwszym biennale w Lozannie sprawił, że władze nie robiły artystce problemów z wyjazdami za granicę. Wyjątkiem był dopiero czas stanu wojennego, kiedy jej ekipa miała kłopot z podróżą do Paryża. Paszporty obywateli przechowywano w komendach milicji i wydawano tylko na konkretny wyjazd. Z artystami było trochę inaczej – nierzadko posiadali paszporty służbowe. Kiedy zostały im już wydane, mogły być przechowywane nie w MO [Milicja Obywatelska - uwaga rp.pl], lecz w Pagarcie (Przedsiębiorstwo Państwowe Polska Agencja Artystyczna „Pagart”), który był rodzajem oficjalnej państwowej agencji artystycznej. Miał swoje biura w gmachu Teatru Wielkiego od strony obecnego placu Piłsudskiego. Paszporty były więc w rękach władzy i zgoda na ich „wypożyczanie” na wyjazd nie zależała od Milicji – to rozwiązanie stanowiło niemałe udogodnienie dla artystów. Oczywiście i tak zawsze można było „podpaść” nieprawomyślną postawą i paszportu nie dostać. Władzom zależało jednak na tym, by wysyłać za granicę znaczące dzieła sztuki i pomagać w wyjeździe ich twórcom. Wyjazdy na Zachód miały służyć wyrabianiu dobrej opinii o PRL, w jakimś sensie więc ów polityczny mechanizm decydowania, kto z artystów jedzie, dawał większe szanse uznanym twórcom. Cenzura pilnowała jedynie, by pokazywano dzieła świadczące o tym, że kraj nie jest jednym z ogniw w sowieckiej układance i panuje w nim twórcza wolność. Ważne jednak było, by dzieła nie stawały się manifestacją polityczną, a już na pewno nie w tonie polemicznym wobec komunizmu, władz i aktualnych wydarzeń.