"Rzeczpospolita": Dopuszczalne są operacje pozwalające na przeznaczenie majątku fundacji na inne cele niż te, dla których ją powołano?
Michał Romanowski: Nie chciałbym wyrokować w tej sprawie, gdyż nie znam jej szczegółów, ale problem prawny (nie wspominając o etycznym) jest. Fundacja to masa majątkowa, mająca formę osoby prawnej z przeznaczeniem na konkretny cel, który musi odpowiadać podstawowym interesom RP i być społecznie lub gospodarczo użyteczny. Ustawa o fundacjach nie jest precyzyjna, ale przykładowo wskazuje ochronę zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, pomoc społeczną. Z zasady nie jest to zatem cel zarobkowy. O ile typowym celem spółki jest osiągnięcie korzyści ze zgromadzonego w niej majątku, o tyle istota fundacji polega na oderwaniu jej majątku od fundatorów.
Co się dzieje w razie likwidacji fundacji?
Obowiązuje zasada, że po likwidacji fundacji majątek nie może wrócić do fundatora, zasada oderwania majątku fundacji od fundatora, jej władz oraz osób dokonujących wpłat na rzecz fundacji chroni m.in. osoby dokonujące takich wpłat przed wyłudzeniem pieniędzy na cel niezwiązany z fundacją. Sytuacja, że majątek fundacji trafia do spółki o celu zarobkowym, jest sprzeczna z naturą fundacji i prowadzi do swoistego pomieszania konstrukcji prawnych, rodząc pokusę nadużyć. Jeśli wspólnicy takiej spółki uzyskują dochody, np. w postaci dywidendy, to stan taki może być zasadnie kwestionowany z punktu widzenia legalności.
Kto odpowiada za prawidłową likwidację fundacji, za nadzorowanie tej procedury?
Mimo pewnej ogólności ustawy o fundacjach zawiera ona instrumenty kontrolne w rękach ministra właściwego (ze względu na cel jej założenia) do nadzoru oraz sądu rejestrowego, który kontroluje wykreślenie fundacji z rejestru. Sąd, jeżeli ma wątpliwości, może się zwrócić do właściwego ministra lub starosty o opinię. Ma tu bowiem władzę i widzi jako pierwszy wniosek o wykreślenie, i to on powinien być strażnikiem legalności wykreślenia. Po zasięgnięciu opinii właściwego ministra w razie wątpliwości co do losów majątku fundacji sąd może odmówić jej likwidacji. Ustawa dopuszcza ustanowienie zarządcy przymusowego i uchylenie uchwał zarządu fundacji na wniosek ministra lub starosty, jeżeli zarząd działa niezgodnie z celem fundacji, prawem lub statutem.
Jaki jest los majątku likwidowanej fundacji?
W razie likwidacji fundacji jej majątek powinien być przeznaczony na cele, dla których została założona. W każdym przypadku sąd powinien badać, co się stanie z jej majątkiem, i zasięgać opinii ministra. Nie wydaje mi się, aby brak szczegółowych przepisów proceduralnych stanowił tu wystarczające wytłumaczenie, jeżeli uznamy, że prawo to sztuka, a nie tylko instrukcja obsługi. W taki sposób można chronić się przed zjawiskiem „uwłaszczania się" na nie swoim majątku.
