Odczytano genom orangutana

Mamy wspólnych 97 proc. genów – twierdzą naukowcy z międzynarodowego zespołu, którzy zsekwencjonowali genom orangutana. Pod wieloma względami „leśny człowiek” (to właśnie oznacza malajskie orang hutan) jest podobny do człowieka. Ale jego kod genetyczny kryje w sobie wiele zagadek. Ich rozszyfrowanie może pomóc w prześledzeniu ewolucji człowiekowatych, w tym naszego gatunku. Może również pomóc w ochronie orangutanów żyjących dziś tylko na Borneo i Sumatrze.

[srodtytul]Pierwsza była Susie[/srodtytul]

– Im więcej wiemy o małpach człekokształtnych, tym więcej znajdujemy genów różniących nas od zwierząt – przekonuje dr Kim Worley z Centrum Sekwencjonowania Genomu w Baylor College of Medicine, jedna z autorek analizy opublikowanej w dzisiejszym „Nature”.

Naukowcy na początku wzięli pod lupę samicę orangutana z Sumatry – Susie. Ale dzięki nowym technikom stało się możliwe sprawdzenie i porównanie fragmentów genomów kolejnych pięciu orangutanów z Sumatry i jeszcze pięciu z Borneo. Zbadanie Susie kosztowało ok. 20 mln dolarów. Sprawdzenie pozostałej dziesiątki nowymi metodami – 20 tys. dolarów za każdego.

Porównanie przyniosło niespodziankę: linie orangutanów (dziś traktowane jako dwa gatunki) rozdzieliły się ok. 400 tys. lat temu. To ponad dwa razy później, niż sądzili specjaliści.

Co jeszcze ciekawsze, okazało się, że sumatrzańskie orangutany są znacznie bardziej zróżnicowane genetycznie niż te z Borneo. Dlaczego to dziwne? Bo na Borneo żyje ich 40 – 50 tys., a na Sumatrze – tylko 7 tys. Czyli powinno być odwrotnie.

– Po zbadaniu genomów orangutanów okazało się, że między populacjami na Sumatrze i Borneo są wielkie różnice genetyczne – mówi prymatolog dr Jeffrey Rogers. – A swoją drogą orangutany są dwukrotnie bardziej zróżnicowane genetycznie niż ludzie.

Co jeszcze wyczytano z genów? Dr Carolin Kosiol z Uniwersytetu Medycyny Weterynaryjnej w Wiedniu porównała 14 tys. genów ludzi, orangutanów, szympansów, makaków, a nawet psów. Największe różnice znalazła we fragmentach związanych z percepcją wzrokową oraz metabolizmem.

– Zmiany w metabolizmie lipidów mogły odegrać ogromną rolę w ewolucji neurologicznej naczelnych, zróżnicowaniu diety, a nawet w podatności na choroby neurodegeneracyjne – wyjaśnia dr Kosiol. – Małpy, szczególnie orangutany, bardzo wolno się rozmnażają i zużywają mniej energii niż inne ssaki.

[srodtytul]Czas się zatrzymał[/srodtytul]

To nie koniec niespodzianek. – Pod względem ewolucyjnym, genom orangutanów jest czymś niezwykłym wśród człowiekowatych, ponieważ jest zaskakująco stabilny od 15 mln lat – komentuje dr Richard K. Wilson z Washington University. To on przewodził międzynarodowej grupie naukowców badających DNA orangutanów. – Porównujemy to z ludźmi i szympansami, a genomy tych gatunków przechodziły ogromne przemiany, które napędzały ewolucję.

– Gdy edytujesz tekst na komputerze, możesz podświetlić akapit, skopiować go, skasować lub przenieść – tłumaczy dr Wilson. – Duplikacje, delecje i inwersje to strukturalne zmiany w DNA. Gdy patrzymy na szympansy i ludzi, widzimy przyspieszenie tych zmian w toku ewolucji. Z jakichś powodów orangutany tego przyspieszenia nie doświadczyły.

Jak tłumaczą to naukowcy? Brakiem tzw. sekwencji Alu. Ich liczba odpowiada m.in. za tempo mutacji. U ludzi odkryto ok. 5 tys. charakterystycznych sekwencji tego typu. W sumie stanowią blisko 10 proc. naszego genomu. U szympansów ok. 2 tys., a u orangutanów tylko 250.

– To było niespodzianką – mówi dr Rogers. – Ich genom zmieniał się wolniej niż ludzi, szympansów czy goryli. Nie wiemy, dlaczego tak się stało.

[srodtytul]Znikną, gdy znikną drzewa[/srodtytul]

Badania genetyczne mogą również przyczynić się do opracowania lepszej strategii ochrony tych zwierząt – obiecują naukowcy. Ale głównym zagrożeniem nie jest brak różnorodności genetycznej, lecz wycinka lasów.

– Odkryliśmy wielkie zróżnicowanie orangutanów na Borneo i Sumatrze, ale w obliczu niszczenia lasów nie wiemy, czy da się to utrzymać – komentuje dr Devin Locke z Washington University. – Orangutany spędzają 95 proc. swojego czasu na drzewach. – Poruszają się wśród gałęzi, mieszkają tam, szukają pożywienia. Różnorodność genetyczna całego świata nie pomoże, jeżeli zniszczymy ich dom.