W zwierzęcym ogrodzie rzeźbiarza z przypadku

W Zalesiu Dolnym znany w świecie ilustrator i rzeźbiarz, któremu Japończycy chcą poświęcić muzeum znalazł swoją przystań. Zbudował dom, zasadził drzewa i krzewy, których nie pozwala nawet przycinać. – Niech rosną, jak chce natura – mówi.

[srodtytul]Drewniany pies i pantera[/srodtytul]

Nie ma tu podjazdów z kamiennej kostki, zamiast chodników są udeptane scieżki a podłogi w domu pokrywa niemalowane drewno. – Pan Józef nie uznaje lakierów i farb. Trzeba szorować, jak to się dawniej robiło – mówi z odrobiną żalu gospodyni, którą zatrudnia.

Budynki toną w zieleni. Wyjątkiem jest rozbudowana pracownia. Powstała z socjalistycznego „pudełka“, jakie postawili sobie dawni sąsiedzi. Toporna bryła zyskała spadzisty dach, kolumny przed wejściem i przestrzeń podzieloną na pracownię, pokoje i zakręcane schody, wokół których stanęły i zawisły rzeźby, tworząc fantastyczną, wielopoziomową galerię.

Stojącą obok szopę też wypełniają mniejsze prace. Ale już w ogrodzie leżą wielkie bale drewna. Część z nich dopiero odsłania ukryte w nich kształty. Są też skończone rzeźby. Np. pod drzewem schroniły się świątki. Pilnuje ich anioł, czuwający też nad gromadą zwierząt, które znaleźć można w najbardziej nieoczekiwanych miejscach. Choćby pod ogrodową ławką leży zwinięty w kłębek drewniany pies. Inny, też z drewna, skacze na rynnę, a niedaleko ganku wychyla się z klatki czarna pantera.

Największe zwierzęta artysta ukrył pod folią. – Nasze deszcze coraz bardziej przypominają tropikalne. Drewno tego nie lubi – tłumaczy, odsłaniając najpierw lwicę z lwiątkiem i lwa, potem potężnego nosorożca. Mamy szczęści, sporo prac właśnie wróciło do domu.

Od czasu głośnej wystawy „Arka Wilkonia“ w Zachęcie drewniane zwierzaki nieustannie wędrują po Polsce. Część z nich zostaje w galeriach czy publicznych przestrzeniach, jak tytułowa arka, którą obejrzeć można w parku przy pałacu w Radziejowicach.

[srodtytul]Grające szafy [/srodtytul]

Rzeźbiarzem Wilkoń stał się – jak twierdzi – przez przypadek. Na odkupionej od sąsiadów działce był warsztat.

– Kiedyś przyjechał do mnie z Niemiec znajomy chirurg z rodziną. Chciałem się z dziećmi trochę pobawić. Zaczęliśmy dłubać w drewnie, ciąć, malować. Wyszły figurki zwierząt, które do dziś wiszą na murze. Po kilku latach popatrzyłem na nie i pomyślałem, że może to być sposób na stworzenie przestrzennej ilustracji – sfotografowanie trójwymiarowych form zwierząt z odpowiednim tłem – opowiada.

I tak po latach eksperymentów z akwarelą, gwaszem, temperą i pastelami, dzięki którym stworzył rozpoznawalny styl „Wilkoniowatych ilustracji“ zamienił pędzel na dłuto. Szybko go to wciągnęło, stało się niemal nałogiem.

Z czasem formy frontalne, które robił z myślą o ilustracji, zaczął dopracowywać z każdej strony. – I przylgnęło do mnie, że jestem rzeźbiarzem – mówi.

Nim jednak stał się znany jako autor wielkich drewnianych rzeźb, szlifował warsztat na mniejszych formach i… szafach.

Pierwszą, która go zainspirowała, znalazł w warsztacieodkupionym od sąsiada. Były w niej narzędzia. Początkowo chciał ją spalić, ale kiedy wystawił ją do ogrodu, zauważył, że ma w sobie sporo życia.

– Tak to jest z szafami. U Kantora też przedmioty codziennego użytku miały niepowtarzalny klimat, swoje tajemnice. Wziąłem się więc za tę szafę. Wyrzeźbiłem kilka grających zwierząt, a ponieważ lubię bluesa, zrobiłem „Afrykańskiego bluesa“, tzn. słonie grające na trąbach, nosorożce na rogach, małpy na perkusji – wspomina.

Szafa bardzo się spodobała, pojechała m.in. do Japonii i tam już została. Wilkoniowi było jej trochę żal, więc zrobił taką samą a potem jeszcze jedną – z polskimi zwierzętami. Tę nazwał „Blues polski“.

Muzyczne szafy były początkiem większych przestrzennych prac. Rzeźbiarską sprawność, także przy obróbce metalu, ćwiczył na swych słynnych zębatych rybach. Obłe kształty w miarę łatwo dawało się tworzyć. – Ale prawdziwie duże formy zacząłem rzeźbić sześć, siedem lat temu, a na wystawę w Zachęcie zrobiłem jeszcze większe – łosia i tura – mówi.

[srodtytul]Leży sobie krówka[/srodtytul]

Jak w wielkim pniu dostrzega się przyszłą rzeźbę? – Kiedy chciałem zrobić nosorożca, szukałem w drewnie cech, jakie z tym zwierzęciem mi się kojarzą. O, właśnie takich … – mówi Wilkoń i pokazuje chropowaty zad. Jest w nim kształt i faktura prawdziwego pancerza – grubego, chroniącego przed owadami, ale kryjącego coś delikatnego.

Tworzenie wielkich form zaczyna najczęściej od korpusu. – Opowiem wam, jak powstaje rzeźba na przykładzie tej pani – uśmiecha się Wilkoń, gładząc wyciągnięte na trawie zwierzę.

– Ot, leży sobie krówka. Najpiękniej wygląda od tyłu –zaskakuje stwierdzeniem. Ale rzeczywiście, w wielkim balu drewna, właśnie z takiej perspektywy najlepiej dostrzega się obły kształt zwierzęcia.

– Wygląda, jakby właśnie odpoczywała na łące. Zobaczyłem ten pień i już wiedziałem: to jest to. Potem tylko przeciąłem bal, dźwignąłem trochę kark, osadziłem głowę, dodałem rogi o trochę nietypowej rozpiętości – takie mają watusi, bydło hodowane przez Masajów – ale było mi to potrzebne jako kontrast do korpusu – tłumaczy.

– Rogi najlepiej robi się z konarów albo nawet korzeni sosny, bo są kręte – zdradza artysta. Natomiast korpusy wielkich zwierząt najczęściej powstają z topoli. – To trudne drewno. Niby-miękkie, ale bardzo zwięzłe, włókniste – ocenia.

Po topolę sięga z prozaicznych powodów. To najbardziej dostępne w Polsce drewno.

– Ubzdurano sobie, że trzeba topole wycinać, bo są niebezpieczne dla kierowców. Najbardziej niebezpieczny dla samego siebie jest człowiek – denerwuje się Wilkoń i w jednej chwili z łagodnego człowieka staje się zaperzonym oratorem, obrońcą natury – roślin, zwierząt.

Taki kontrast w charakterze i twórczości – co stwierdza po chwili zastanowienia – towarzyszy mu przez całe życie. Począwszy od nazwiska, w którym doceniany przez ludzi koń zetknął się z groźnym wilkiem.

Kontrast widoczny jest też w jego pracach. Od lat, malując i rzeźbiąc, pokazuje zarówno łagodność, jak i drapieżność. Swojskie zwierzęta stawia obok egzotycznych; pozornie bezbronnym dodaje wielkie rogi albo zęby z gwoździ. Prowokowany doniesieniami o zagrożeniach gatunków zwierząt potrafi stanąć w ich obronie.

Gdy masowo odstrzeliwano w Polsce wilki, w książkach dla dzieci tworzył wizerunki dobrego wilka. Kiedy w Indiach niemal doszczętnie wytrzebiono tygrysy, razem z przyjacielem Czesławem Janczarskim opowiedział historię tygrysa o złotym sercu. Już jako rzeźbiarz przypomniał ludziom tura.

– Bardzo chciałem go odtworzyć. Istniał tylko na rycinach i we fragmentach przechowywanych szkieletów. Najpewniej był podobny do hiszpańskich byków. Masą ciała przypominał żubra, ale był groźniejszy od niego – szybszy, no i rogi miał długie, jak szpady.

Drewniany tur był już m.in. w Rzymie, Pradze, Budapeszcie. Wszędzie budził zainteresowanie. – Nie dziwi reakcja dzieci, które głaszczą wielką rzeźbę i próbują się na nią wdrapywać, ale w Rzymie widziałem włażących na tura dżentelmenów w garniturach – opowiada z uśmiechem Wilkoń.

Takie zachowania ludzi, podobnie jak obserwacje poczynione podczas kolejnych wystaw, utwierdzają go w przekonaniu, że trafił ze swoimi rzeźbami w czas i potrzeby ludzi. Ale i bez tego pozostałby w swojej twórczości wierny zwierzętom.

Towarzyszą mu bowiem od dzieciństwa, które spędził na wsi. Ważne były zwłaszcza wakacje u dziadków w Łańcucie. Znajdowało się tam spore gospodarstwo, obok przepływał Wisłok. Nabrzeżne szuwary zamieszkiwały dzikie kaczki, kurki wodne, piżmaki.