Konferencja o rewitalizacji poprzemysłowych obiektów

Stocznia Gdańska

To miejsce wyjątkowe. Symboliczne w naszej zbiorowej pamięci. Przestrzeń wolności i narodzin „Solidarności” podczas strajków w sierpniu 1980 r. A zarazem obszar trudnych doświadczeń transformacji. Gdy stocznia znalazła się w stanie upadłości, miasto w połowie lat 90. zdecydowało, że na dawnych terenach stoczniowych powstanie nowa śródmiejska dzielnica. Plany urbanistyczne Młodego Miasta obejmują budowę mieszkań i obiektów komercyjnych. Pamięć o przeszłości będzie chronić Europejskie Centrum Solidarności według projektu gdańskiej pracowni Fort. Jego budowa zakończy się w 2013 roku.

Część poprzemysłowych terenów byłej Stoczni im. Lenina oddano w ręce artystów, aby ożywili opuszczone budynki zagrożone wyburzeniem. Stworzyli kulturalną przestrzeń, otwartą na miasto. W 2004 roku powstał Instytut Sztuki Wyspa założony przez Anetę Szyłak (obecnie jego dyrektorkę) oraz rzeźbiarza Grzegorza Klamana (wykładowcę ASP w Gdańsku i prezesa Fundacji Wyspa Progress). Na główną siedzibę Instytutu zaadaptowano dawną szkołę budowy okrętów. Jest w niej miejsce na warsztaty, bibliotekę, klub, dokumentację, kolekcję sztuki. Artystyczne akcje i wystawy anektują także inne budynki i otwartą przestrzeń stoczni.

Działalność Instytutu nawiązuje do specyfiki miejsca i wspiera rozwój młodej zaangażowanej sztuki. Inauguracyjna wystawa zatytułowana „BHP” zamieniła w przestrzeń artystycznych instalacji dawną salę, w której Porozumienia Sierpniowe podpisywali Lech Wałęsa i Mieczysław Jagielski.

Projekt „Warsztat Lecha Wałęsy” otworzył dla zwiedzających następną przestrzeń – dawną narzędziownię, gdzie pracowali elektrycy. Można ją zwiedzać, podróżując po stoczni historycznym ogórkiem. Na trasie Subiektywnej Linii Autobusowej opracowanej przez Klamana rolę przewodników pełnią byli pracownicy Stoczni Gdańskiej. Opowiadają o własnych doświadczeniach.

Najnowszy projekt Wyspy festiwal Alternativa ruszy latem tego roku. Uratuje przed wyburzeniem Halę 90B o powierzchni 16 tys. mkw. Ulokowane w niej międzynarodowe wystawy i artystyczne akcje przeobrażą budynek w wielką galerię o niecodziennej architekturze. Grzegorz Klaman ma nadzieję, że następnym krokiem będzie przekształcenie Hali w Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Bytom

To z kolei hektary pokopalnianych terenów. Młody architekt Przemo-Łukasik dostrzegł w ich nowym zagospodarowaniu szansę i wyzwanie. Nie tylko zbudował swój prywatny dom w starej lampiarni przy kopalni Bolko (uznany w konkursie „Polska. Ikony architektury” za jedną z najciekawszych realizacji w Polsce po 1989 r.), ale także przeniósł swoją  pracownię architektoniczną Medusa Group do Bytomia. Specjalizuje się ona w śląskich projektach rewitalizacji. W Gliwicach zbudowała lofty w starym spichrzu. W Bytomiu planuje m.in. przekształcić szyb Krystyna na siłownię i basen. A na terenie byłej kopalni Rozbark zamierza się włączyć w międzynarodowy projekt rewitalizacji. I stworzyć wspólnie z kanadyjskim ekologiem Pierre'em Luissierem ogród postindustrialny.

Poznań

W Poznaniu powstał ostatnio społeczny projekt rewitalizacji nieczynnej gazowni w stylu neogotyckim zaprojektowanej w XIX wieku przez brytyjskiego architekta Johna Moore’a. Plan zakłada przeobrażenie jej w ponadregionalny ośrodek sztuki, nauki i kultury. Ma służyć mieszkańcom centrum i ocalić wyjątkowo piękną starą architekturę. Koncepcję architektoniczno-urbanistyczną wyłoni konkurs – zapowiada Stowarzyszenie Nowa Gazownia i zabiega o wsparcie władz. – Warto zainwestować w ten autentyczny zabytek – przekonuje Marek Wasilewski, redaktor „Czasu Kultury” i współautor projektu. Zamiast w budowę zamku na Wzgórzu Przemysła, który jest historyczną fikcją.

Holandia

Holendrzy mówili o rewitalizacji różnych obiektów. Nathalie de Vries, współzałożycielka biura MVRDV słynącego z międzynarodowych realizacji, prezentowała m.in. adaptację  starego silosu w Kopenhadze przekształconego w apartamentowiec Frosilos o oryginalnym kształcie. A także o zaskakującym pomyśle wybudowania niebieskiej miniwioski Diddenów na dachu starej kamienicy w Rotterdamie (2002 – 2006). Na życzenie właściciela trzypiętrowej kamienicy na jej szczycie wyrosły trzy bliźniacze domki dla jego synów, a pomiędzy nimi alejki, placyki, klomby i ławeczki zaprojektowane przez architekta Winy'ego Maasa. Wszystko pokryto błękitnym poliuretanem, co dostarcza doznań iście niebiańskich. Kamienica po przebudowie zyskała na oryginalności, choć trudno nie zadać pytania, jak to było możliwe w dzielnicy objętej ochroną konserwatorską.

Huub Droogh, holenderski urbanista, dzielił się swymi doświadczeniami z Polski przy pracy w dzielnicy Fordon w Bydgoszczy. Zwracał przy okazji uwagę, że rewitalizacji domagają się dziś nie tylko niekwestionowane zabytki, ale również blokowiska z lat 60. i 70. Oliver Thill, współzałożyciel pracowni Atelier Kempe Thill, powoływał się z kolei na holenderski przykład odnowionego osiedla Europaei z lat 60. w Uithoorn.

Rewitalizacji nie można ograniczać do pojedynczych projektów – apelowali Holendrzy. Niezbędna jest kompleksowa wizja rozwoju przestrzeni, za którą odpowiadają nie tylko fachowcy. Dobra rewitalizacja to taka, która naprawdę służy ludziom. Jej  powodzenie zależy od współpracy z administracją i lokalną społecznością.