Bagietka z szarańczą

Autobus, trąbiąc, przedziera się przez pogrążoną w ciemnościach, zakorkowaną stolicę Kambodży, tonącą w strugach deszczu, i zatrzymuje się przy ulicy przypominającej wartki potok. Bezskutecznie próbuję ustalić, w której części miasta się znajduję. Wysiadam i natychmiast wpadam po kolana w wodę.

– Madame, madame – rozlega się z każdej strony – do którego hotelu chcesz podjechać?

To kierowcy motoriksz napierają na autobus w nadziei na zarobienie paru rieli. Po krótkich targach ustalamy cenę, wsiadam do pojazdu. Okazuje się, że mój hotel jest 100 metrów dalej. Szybko się melduję i wchodzę na trzecie piętro po elegancko wyglądających schodach, na których ścigam się z ogromnym karaluchem. Początek pobytu w Phnom Penh nie wypada zachęcająco.

Stolica imperium

Phnom Penh ma długą i imponującą historię. W XV/XVI wieku, po upadku Angkoru, miasto dogodnie położone przy ujściu rzeki Tonle Soap do Mekongu  stało się stolicą Imperium Khmerów rozciągającego się na terytorium obecnej Kambodży, Laosu, Wietnamu i Tajlandii. Owa stołeczność trwała wtedy tylko 70 lat. Stolicą Phnom Penh stało się ponownie dopiero w połowie XIX w. za panowania króla Norodoma I. W tym samym czasie Kambodża znalazła się pod protektoratem Francji. Powstał wtedy bulwar nad Mekongiem i szerokie aleje oraz elegancka, wzorowana na francuskiej, zabudowa. Przez długie lata Phnom Penh było miastem pełnym życia, miejscem, do którego trafiali wszyscy, których losy bądź biznes sprowadzały do Indochin.

W okresie rządów Czerwonych Khmerów, czyli w latach 1975–1979, miasto opustoszało. Czerwoni Khmerzy uważali miasta za wylęgarnię wszelkiego antykomunistycznego zła i już na początku swego panowania wysiedlili ludzi ze stolicy. Mieszkańcy tego trzymilionowego miasta musieli opuścić swoje domy w ciągu kilku dni. Ci, którym udało się przeżyć reżim Pol Pota, mogli tu wrócić dopiero po czterech latach.

Miasto jak na warunki azjatyckie nie jest duże, liczy około dwóch milionów ludzi, ale pod wieloma względami przypomina dalekowschodnie molochy. Panują tu niewyobrażalne chaos i hałas, powietrze jest zanieczyszczone, wszędzie walają się sterty śmieci, ulice są zatłoczone i zakorkowane, sprzedawcy nachalnie usiłują wcisnąć turystom towar po zawyżonych cenach. Warczą pędzące po jezdniach składających się prawie z samych dziur motocykle, a zauki wypełniają ostre zapachy unoszące się nad straganami i wejściami do sklepów. Ale na każdym kroku – to dziedzictwo francuskiego panowania – sprzedawane są też bagietki z rybą, warzywami czy pasztetem, co stanowi urozmaicenie po szarańczy i pająkach dostępnych na straganach z miejscowymi artykułami spożywczymi.

Budynki azjatyckie sąsiadują w Phnom Penh z europejskimi, subtelna elegancja francuskiej zabudowy kontrastuje z rozsypującymi się ruderami, a luksusowe samochody z motorikszami. Orientacja w mieście byłaby bardzo trudna, gdyby nie to, że ulice są ponumerowane. Tylko największe mają nazwy. Jedna z nich nazywa się Poland Republic Boulevard, ale ranga wyróżnienia jest wątpliwa, bo ulica poraża brzydotą i bylejakością zabudowy.

Spodziewając się brudu i hałasu, wybieram się na zwiedzanie miasta. Ale po wczorajszej ulewie powietrze jest przejrzyste, a Phnom Penh wygląda jak umyte. Przez dzielnice nędzy jadę do pałacu królewskiego. Kompleks pałacowy pochodzi z XIX stulecia i jest nadal siedzibą monarchów. Budynki, w których mieszka król, stanowią jego część prywatną i są oddzielone murem od Srebrnej Pagody i pawilonów udostępnionych turystom.

Pałac pełen klejnotów

Pałac, oddalony od gwarnych ulic, sprawia wrażenie oazy spokoju i wygląda jak przeniesiony do ubogiego Phnom Penh z innego świata. Wyrafinowany estetycznie, przestronny, ma w sobie lekkość i świeżość. Nie jest to jeden budynek, ale liczne kremowe pawilony ze złotymi dachami, ozdobione smokami i wężami, położone w ogrodzie z tropikalną roślinnością. Wnętrze pierwszego z nich kapie od złota. To sala tronowa, w której odbywają się najważniejsze ceremonie państwowe.

Srebrna Pagoda zawdzięcza swą nazwę kilku tysiącom srebrnych płytek – każda o wadze jednego kilograma – którymi została wyłożona posadzka. Świątynia miała dużo szczęścia w czasach panowania Czerwonych Khmerów, którzy niszcząc metodycznie kulturalne dziedzictwo kraju, zachowali ją, żeby pokazać światu, że szanują kambodżańskie zabytki. Srebrna Pagoda przetrwała też inwazję wietnamską, jednak utraciła wtedy ponad połowę swojego wyposażenia. Mimo to bogactwo cywilizacji khmerskiej robi wrażenie. W świątyni przechowywany jest najcenniejszy kambodżański posąg Buddy – Szmaragdowy Budda, oraz wykonany ze złota, ważący 90 kg, posąg Buddy Maitrei inkrustowany diamentami. Naliczono ich ponad 9 tysięcy, największy ma 25 karatów. Na zewnętrznych ścianach przedstawione są sceny z eposu „Ramajana".

Okolice królewskiej siedziby przypominają o czasach kolonialnych. Ślady dawnej urody widać na fasadach rozsypujących się kamienic i willi. Przy niektórych pozostały resztki ogrodów, na innych architektoniczne detale przypominają czasy, gdy Phnom Penh nazywane było Paryżem Wschodu. Zanim władzę zdobyli Czerwoni Khmerzy, stolica Kambodży uchodziła za najpiękniejsze miasto Indochin.