Oni wskrzesili Polskę

Na ogół pamięta się postacie głównych architektów odradzającego się państwa – Piłsudskiego, Dmowskiego, Paderewskiego... Tu przypomnijmy przedstawicieli drugiego planu, ale pierwszej linii walki o Polskę.

Był jednym z najbarwniejszych dowódców polskiego wojska. W młodości związał się z polskim ruchem skautowym. Miał piękną kartę z czasów pierwszej wojny światowej. Walczył w Legionach. Brał udział w bitwie pod Rarańczą, za którą awansowano go do stopnia kapitana. Jako podkomendny gen. Hallera wziął udział w bitwie pod Kaniowem.

Od listopada 1918 r. służył w odrodzonym Wojsku Polskim. Bronił Lwowa przed Ukraińcami. Za bitwę pod Grannem, stoczoną podczas wojny polsko-bolszewickiej, otrzymał Virtuti Militari V klasy.

Na początku lat 20. kończył kursy w Szkole Sztabu Generalnego. Podczas zamachu stanu w maju 1926 r. jako dowódca 71. Pułku Piechoty opowiedział się po stronie rządu. Fakt ten nie przekreślił jego kariery. W 1936 r. otrzymał nominację generalską, dowodził 22. Dywizją Piechoty Górskiej w Przemyślu. Podczas kampanii wrześniowej stał na czele grupy operacyjnej „Bielsko”. Po klęsce przedostał się do Lwowa, gdzie przystąpił do budowy podziemia niepodległościowego. Aresztowany w listopadzie 1939 r. był przez dwa lata więziony przez NKWD. Zwolniony na mocy porozumienia Sikorski – Majski. Od 1942 r. do końca wojny stał na czele dowództwa I Korpusu Pancerno-Motorowego w Szkocji.

W grudniu 1945 r. wrócił z Londynu do Polski i przez pół roku pełnił służbę w Ludowym Wojsku Polskim na stanowisku zastępcy szefa Departamentu Piechoty i Kawalerii MON. Odszedł po konflikcie z gen. Karolem Świerczewskim. MON dał mu na odchodne cztery koce, trzy prześcieradła, jedną poduszkę, dwie nawleczki, trzy sienniki i materac. Z początku prowadził gospodarstwo rolne pod Szczecinem. W 1964 r. osiadł w Zakopanem.Pomagał swoim byłym podkomendnym. Dbał o konserwację grobów żołnierskich i pomników. Razem z gen. Romanem Abrahamem zaangażował się w ratowanie dewastowanego przez Sowietów cmentarza Orląt Lwowskich. W 1976 r., po przyznaniu przez władze PRL Virtuti Militari I klasy Leonidowi Breżniewowi, w proteście zorganizował na Jasnej Górze składanie Virtuti Militari przez przedwojennych kawalerów tego orderu. Znalazł się wśród współtwórców ROPCiO. W 1981 r. wygłosił płomienne przemówienie na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność”. Zmarł jako najstarszy rangą w kraju oficer II Rzeczypospolitej.

Z wykształcenia plastyk – absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, przez całe życie związany z armią.

W czasie I wojny światowej oficer Legionów. Był dowódcą 1. Pułku Piechoty, a od września 1915 r. - I Brygady. Po kryzysie przysięgowym mianowany komendantem głównym POW. W Wojsku Polskim służył od chwili odzyskania niepodległości. Brał udział w operacji wileńskiej w 1919 roku. W tym też roku otrzymał awans na generała broni. Podczas wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą 3. Armii. W maju 1920 r. zajął Kijów. Podczas Bitwy Warszawskiej poprowadził prawe skrzydło wojsk nacierających znad Wkry. Odciął drogę odwrotu wycofującym się wojskom marszałka Tuchaczewskiego. Po wojnie pełnił funkcję inspektora armii w Wilnie.

W 1922 r. Piłsudski tak go scharakteryzował: „Pod względem charakteru dowodzenia: silny charakter żołnierza, mocna wola i spokojny, równy, opanowany charakter. Pod tymi względami nie zawiódł mnie ani w jednym wypadku. Wszystkie zadania, które mu stawiałem jako dywizjonerowi czy dowódcy armii, wypełniał zawsze energicznie, śmiało, zyskując w pracy zaufanie swoich podwładnych, a rzucałem go zawsze podczas wojny na najtrudniejsze zadania. Pod względem mocy charakteru i woli stoi najwyżej pośród generałów polskich. Z podwładnymi jest równy, spokojny, pewny siebie i sprawiedliwy. Natomiast co do otoczenia własnego i sztabu – kapryśny i wygodny, szukający ludzi, z którymi by nie potrzebował walczyć lub mieć jakiekolwiek spory. W pracy operacyjnej ma zdrową, spokojną logikę i uporczywą energię do spełniania zadania. Śmiałe koncepcje go nie przerażają, niepowodzenia nie łamią. Szybko zyskuje duży wpływ moralny na podwładnych. Piękny typ żołnierza panującego nad sobą i mającego silną dyscyplinę wewnętrzną”.

Podczas zamachu majowego poparł marszałka Piłsudskiego. Po jego śmierci mianowany generalnym inspektorem sił zbrojnych. Od 1936 r. marszałek Polski i, po prezydencie Ignacym Mościckim, nieformalnie druga osoba w kraju. W polityce zagranicznej dążył do zbliżenia z Francją. W kampanii wrześniowej naczelny wódz.

1 września wydał rozkaz, w którym oświadczył m.in.: „Żołnierze, walczycie o istnienie i przyszłość. Za każdy krok zrobiony w Polsce musi wróg drogo zapłacić krwią. (...) Bez względu na długotrwałość wojny i poniesione ofiary ostateczne zwycięstwo będzie należało do nas i do naszych sprzymierzeńców”. 17 września przekroczył granicę z Rumunią, gdzie został internowany. To właśnie jego w pierwszym rzędzie oficerowie obwiniali o klęskę. W 1941 r. potajemnie powrócił do kraju, by walczyć z okupantem i zrehabilitować się w oczach rodaków. W tym też roku zmarł. Pochowany został jako Adam Zawisza.

Wzór oficera, na jego grobie złożono wieniec z takim napisem na szarfie: „Memu dzielnemu chłopcu – Józef Piłsudski”. Sławiono go w piosenkach. W „Rapsodzie o pułkowniku Lisie-Kuli” Adam Kowalski pisał: „Gdy ruszył na wojenkę miał siedemnaście lat,/ A serce gorejące, a lica miał jak kwiat./ Chłopięcą jeszcze dusze i młode ramię miał,/ Gdy w krwawej zawierusze szedł szukać mąk i chwał”.

Od 1912 r. należał do organizacji strzeleckich. W czasie pierwszej wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów. Uczestnik walk pod Kamionką, Kostiuchnówką, Kamienną i Kuklą. Podczas bitwy pod Sandomierzem przypomniał sobie o maturze. Pomiędzy starciami nauczył się biegle francuskiego, poznał dzieła Kanta, Nietzschego i Spinozy. W okopach uczył analfabetów i prowadził klub sportowy.

Brał udział w walkach z Ukraińcami. Nocą z 6 na 7 marca 1919 r. poprowadził atak na miasteczko Torczyn, zajęte przez wroga, a zamieszkane w większości przez Polaków. Po zdobyciu Torczyna został ciężko ranny. Po kilku godzinach zmarł z upływu krwi. Pośmiertnie mianowany pułkownikiem i odznaczony krzyżem Orderu Virtuti Militari. Jego pogrzeb w Rzeszowie stał się wielką manifestacją patriotyczną.

Podczas pierwszej wojny światowej służył w armii austro-węgierskiej. Walczył na froncie francuskim, rosyjskim, serbskim i włoskim. Od listopada 1918 r. w Wojsku Polskim. W stopniu porucznika walczył o Lwów. Stworzył własny oddział zwany „Straceńcami”. Nazwa wzięła się od Góry Stracenia, której oddział bronił, ale także od niespotykanej dzielności żołnierzy. Brali oni udział w zdobyciu dworca i walkach w śródmieściu. O świcie 22 listopada oddział dowodzony przez Abrahama zatknął polską flagę na lwowskim ratuszu.

Jako rotmistrz walczył z bolszewikami w 1920 r. W okresie międzywojennym dowodził 26. Pułkiem Ułanów, a od 1937 r. Wielkopolską Brygadą Kawalerii. Piękną kartę zapisał we wrześniu 1939 r. Brał udział w bitwie nad Bzurą, przed jego żołnierzami wycofały się niemiecka 4. Dywizja Pancerna i 2. Dywizja Lekka. Razem ze swoimi ułanami przedostał się do Warszawy, gdzie walczył do kapitulacji stolicy.

Dostał się do niewoli, skąd dwukrotnie usiłował zbiec. Wyzwolony przez wojska amerykańskie po wojnie wrócił do Polski. Pracował w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym i Polskim Czerwonym Krzyżu.

Urodził się w osadzie Sadzawka w rodzinie górnika z kopalni Fanny. Uczęszczał do katowickiego Gimnazjum Królewskiego. Negatywnie wyrażał się o Bismarcku, za co został relegowany z klasy maturalnej.

W latach 1903 – 1911 i roku 1918 był posłem do Reichstagu oraz pruskiego Landtagu. 25 października 1918 wystąpił w Reichstagu z żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego oraz Górnego Śląska. W latach 1918 – 1919 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej stanowiącej rząd Wielkopolski podczas powstania. W 1920 r. był polskim komisarzem plebiscytowym na Górnym Śląsku. Po niekorzystnej dla Polaków interpretacji wyników plebiscytu stanął na czele III powstania śląskiego. W jego wyniku Polsce przydzielono trzecią część spornego terytorium z 50 proc. hutnictwa i 76 proc. kopalń węgla.

Korfanty był posłem na Sejm (1919 – 1930). Sprzeciwiał się autorytarnemu porządkowi zaprowadzonemu w Polsce po 1926 r. W 1930 r. aresztowany i więziony w twierdzy brzeskiej. Od 1934 r. przebywał na emigracji. Należał do Frontu Morges, zawiązanego w Szwajcarii politycznego porozumienia działaczy stronnictw centrowych. Front Morges opowiadał się przeciw obozowi sanacji. W kwietniu 1939 r., po wypowiedzeniu przez III Rzeszę układu o nieagresji i niestosowaniu przemocy, powrócił do Polski. Został aresztowany i osadzony na Pawiaku. Pomimo protestów opinii publicznej spędził tam prawie trzy miesiące. Ciężko chory, zwolniony został 20 lipca 1939 r. – najwidoczniej z obawy, by nie zmarł w więziennej celi. Zakończył życie kilka tygodni później.

Generał lejtnant Armii Imperium Rosyjskiego i organizator I Polskiego Korpusu w Rosji. W wieku 14 lat wstąpił do korpusu kadetów w Petersburgu, naukę pobierał w konstantynowskiej szkole wojskowej i rosyjskiej Akademii Sztabu Generalnego. Podczas I wojny światowej walczył na froncie austriackim. Po wybuchu rewolucji lutowej oddał się do dyspozycji Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego w Rosji, który mianował go dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji. W 1918 r. podporządkował korpus Niemcom i za zgodą Rady Regencyjnej zdemobilizował. Podczas powstania wielkopolskiego był naczelnym dowódcą armii wielkopolskiej. Zwolennik apolityczności armii. W 1920 r. przeniesiony w stan spoczynku. Był przeciwnikiem polityki Józefa Piłsudskiego. W 1935 r. opublikował „Moje wspomnienia”.